دیابت (قند خون) چیست؟ ـ و چگونه می توان آن را کنترل کرد؟
دیابت به دلیل عدم تولید انسولین کافی یا ناتوانی بدن در استفاده از انسولین یا هر دو این موارد که باعث افزایش قند خون می شود، ایجاد می شود. بیشتر غذاهایی که می خوریم به گلوکز تبدیل می شوند تا به عنوان انرژی مصرف شوند، در واقع تبدیل قند به انرژی و کمک به جذب گلوکز توسط سلول های مختلف به کمک هورمون انسولین انجام می گیرد که از پانکراس ترشح می شود. دیابت در کتاب علوم پایه هشتم معرفی شده است. این مقاله نشریه جهان شیمی فیزیک به توضیح دیابت که امروزه، معضل بسیاری از افراد و جوامع می باشد می پردازد.
دیابت چیست
دیابت یا افزایش قند خون بیماری مزمنی است که در اثر از دست رفتن توانایی بدن در استفاده و یا ذخیره گلوکز (قند رایج مصرفی بدن) به وجود می آید. این بیماری انواع مختلفی دارد و می تواند زمینه ارثی داشته باشد یا به دلیل چاقی یا بیماری های مختلف به وجود آید، که بیماری بسیار خطرناکی بوده و باید درمان و کنترل شود.
انسولین چیست
بعد از مصرف غذاهایی که دارای کربوهیدرات های پیچیده هستند، در دستگاه گوارش توسط آنزیم ها و فرایند های مختلف به گلوکز تبدیل می شوند. گلوکز سوخت رایج سلول ها است که به عنوان انرژی مصرف می شود. هورمونی که به جذب گلوکز توسط سلول ها و استفاده از آن کمک می کند، انسولین نامیده می شود و از غده پانکراس تولید و ترشح می شود، حال اگر تولید این هورمون با اختلال مواجه شود در جذب و استفاده از گلوکز خون نیز مشکل ایجاد خواهد شد، که یکی از شرایط ابتلا به بیماری دیابت و افزایش قند خون است.
انواع دیابت
دو نوع از این بیماری با نام های دیابت نوع ۱ و دیابت نوع ۲ وجود دارد که به توضیح آن ها می پردازیم.
دیابت نوع ۱ یا وابسته به انسولین
احتمال ابتلا به این بیماری در هر سنی وجود دارد ولی در کودکان و جوانان شایع تر است و نوعی بیماری خود ایمنی است که در آن سیستم ایمنی به سلول های پانکراس حمله کرده و مانع از تولید انسولین توسط آن ها می شود و افراد مبتلا، باید تا آخر عمرشان انسولین تزریق کنند.
دیابت نوع ۲
این بیماری در هر فرد و در هر سنی می تواند اتفاق بیفتد اما بیشتر در اثر چاقی در افراد بالای ۴۰ سالی که زمینه ارثی دارند مشاهده می شود و در آن قند خون بالا می رود و بدن انسولین کافی نداشته یا نمی تواند از آن به خوبی استفاده کند.
نوع دیگری از این بیماری نیز وجود دارد که در هنگام بارداری در افرادی که فاقد سابقه دیابت هستند اتفاق می افتد و می تواند باعث ایجاد ناهنجاری های مختلف در جنین، مشکلات تنفسی و زایمان زودرس شود. اگر این بیماری درمان نشود می تواند بعد ها موجب ایجاد دیابت نوع ۲ در مادر شود.
پیش دیابت
ممکن است در برخی از افراد میزان قند خون به بالا تر از حد نرمال برسد ولی این بالا رفتن به میزانی نباشد که آن فرد را دیابتی تلقی کنیم، به این مرحله پیش دیابت می گوییم. خوشبختانه اگر فرد متوجه افزایش قند خونش شود، می تواند آن را در این مرحله درمان کند. نکاتی که باید برای جلوگیری از تبدیل پیش دیابت به دیابت رعایت کنیم شامل موارد زیر است.
- کم کردن وزن
- ورزش کردن و داشتن فعالیت فیزیکی
- اصلاح رژیم غذایی و تغذیه سالم
- کنترل استرس
علائم ابتلا به دیابت
اگر فرد علائم دیابت را در خود مشاهده کند، دچار چاقی و اضافه وزن باشد یا زمینه ارثی داشته باشد، باید میزان قند خون خود را کنترل کند و تحت نظر پزشک باشد تا از ابتلا به این بیماری آگاه شود به درمان بپردازد یا از آن جلوگیری کند. علائم این بیماری شامل تکرر ادرار، کاهش وزن، اختلال در بینایی و کاهش قدرت دید، پر خوری، تشنگی بیش از حد و نوشیدن آب زیاد، خستگی بیش از حد و بهبود نیافتن زخم ها و عفونت ها است.
زمینه های ابتلا به دیابت
افرادی که یکی از شرایط زیر را داشته باشند، باید دقت بالایی داشته و نسبت به مبتلا شدن به این بیماری نگران باشند.
- چربی خون بالا
- ابتلا به بیماری های قلبی عروقی
- کم تحرکی
- داشتن زمینه ارثی
- سابقه دیابت بارداری یا به دنیا آوردن نوزاد با وزن بالا
- فشار خون بالا
- زنانی که سندرم تخمدان پلی کیستیک دارند
- اختلال تحمل گلوکز در آزمایش خون یا اختلال گلوکز ناشتا در آزمایش های پیشین
تغذیه و رژیم غذایی دیابتی ها
رژیم غذایی افراد دیابتی با یکدیگر متفاوت است و هیچ رژیم ثابت و مشخصی برای آن ها وجود ندارد. توجه به تغذیه و رژیم غذایی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است و افراد باید توجه زیادی به آن داشته باشند از طرفی هیچ ماده غذایی وجود ندارد که همه اقلام مورد نیاز بدن را دارا باشد بنابراین ما باید در طول روز از غذا های متنوع و سالم استفاده کنیم و پروتئین ها مثل گوشت، بیکن، پنیر پرچرب، مواد نشاسته دار مثل نان، ماکارونی و برنج و میوه ها، سبزیجات، لبنیات و چربی ها را در رژیم خود جا دهیم.
در این جا تعدادی از مواد غذایی که افراد دیابتی باید در رژیم غذاییشان جای دهند، را نام می بریم.
- غلات کامل مثل جو دوسر، کینوا، برنج سبوسدار و غذا های تهیه شده با آن ها که فاقد شکر هستند.
- سیب زمینی شیرین
- سبزیجات تازه که به مقدار کم بخار پز یا کباب شوند. (مثل اسفناج و کلم پیچ)
- سبزیجات منجمد بخار پز و کنسروی
- میوه های تازه، منجمد یا کنسرو شده بدون افزودنی
- مربا یا مارمالاد بدون شکر
- گوشت مرغ و سایر پرندگان (ترجیحا قسمت های کم چربی مثل سینه)
- تخم مرغ
- غذا های دریایی مثل ماهی
- پروتئین های گیاهی مثل خشکبار خام، توفو و حبوبات
- ماست، شیر و پنیر کم چرب
- روغن هایی مثل کانولا، زیتون، هسته انگور و آفتابگردان که گیاهی اند
- چای تلخ و قهوه بدون شیر یا با شیر کم چرب
راه های درمان بیماران دیابتی
بیماران دیابتی را هم بدون دارو و هم با مصرف دارو می توان درمان کرد که به توضیح آن می پردازیم.
درمان بدون دارو
استفاده از ادویه جات و برخی گیاهان درمانی، می تواند در درمان این بیماری موثر باشد، همچنین دیابت نوع دو ارتباط تنگاتنگی با رژیم غذایی و سبک زندگی دارد، بنابراین برای درمان آن باید به اصلاح سبک زندگیمان بپردازیم و مواردی چون کم کردن وزن، داشتن خواب کافی، نکشیدن سیگار، کاهش استرس، افزایش فعالیت فیزیکی و ورزش منظم و رژیم غذایی تحت نظر پزشک را رعایت کنیم.
درمان دارویی
در تیپ ۱ بیماری با تزریق انسولین درمان می شود و فرد باید تا آخر عمرش انسولین تزریق کند. ولی برای دیابت نوع ۲ علاوه بر تزریق انسولین داروهای ضد دیابتی خوراکی یا تزریقی دیگری نیز وجود دارند. البته مکانیسم عمل این دارو ها برای کاستن سطح قند خون با یکدیگر متفاوت است و شامل :
- تنظیم سرعت عبور غذا در معده
- مهار باز جذب گلوکز در کلیه
- حساسیت سلول ها به انسولین را بهبود می بخشند
- آنزیم های تجزیه کننده کربوهیدرات را در معده مهار می کنند
- تولید و آزادسازی گلوکز کبد را مهار می کنند
هستند.
داروهای متورفین، سیتاگلیپتین و امپاگلیفلوزین دسته های دارویی هستند که شامل یک یا دو دارو می شوند. در دو تیپ این بیماری قرص هایی به نام oral agents برای بیمار تجویز می شود که به ساخت انسولین توسط بدن کمک می کند.
عوارض دیابت
بیشتر افراد مبتلا به این بیماری از آن آگاه نیستند، بنابراین برای درمان اقدامی نمی کنند که در طولانی مدت می تواند مشکل ساز و جدی بوده و خطرات زیادی را به همراه داشته باشد این عوارض شامل :
- ایجاد بیماری های کلیوی که موجب دیالیز یا پیوند کلیه می شود که این امر در نتیجه ی ضخیم و زخمی شدن نفرون ها است.
- مشکلات قلبی و عروقی که می توانند موجب مرگ فرد شوند.
- زیاد بودن قند خون باعث آسیب دیدن عروق نازک چشم می شود و می تواند موجب ایجاد اختلال در بینایی، ضعیف شدن دید و حتی کوری شود.
- این بیماری می تواند اختلالات حسی در فرد به وجود آورد که نتیجه تأثیر بر اعصاب محیطی است و زخم های مزمن در اندام ها ایجاد می کند و حتی باعث قطع عضو می شود.
- وقتی فرد مبتلا به تیپ ۲ باشد، بدنش نمی تواند از انسولین به خوبی استفاده کند و سطح چربی های مضر وی افزایش و میزان کلسترول خونش کاهش می یابد، در نتیجه این چربی های مضر در رگ ها انباشته می شوند و فرد دچار فشار خون می شود. این افزایش فشار خون خود موجب ابتلا به بیماری های دیگر مثل بیماری های قلبی عروقی می شود.
- در افراد دیابتی احتمال از دست دادن قدرت شنوایی با افزایش سن، دو برابر افراد عادی است زیرا این بیماری رگ های خونی داخل گوش را تخریب می کند.
- افراد دیابتی در طولانی مدت می توانند دچار مشکلات جنسی شوند. به طوری که این بیماری موجب آسیب رسیدن به رگ های خونی و اعصاب شده و رسیدن به ارگاسم را برای این بیماران مشکل می سازد.
در ادامه
- این بیماری از طریق افزایش قند خون موجب تغییر میزان کلاژن در تمام بافت های بدن شده و این تغییر خرابی دندان ها و عفونت لثه را به همراه خواهد داشت. بیماری دیابت از این طریق موجب به وجود آمدن بیماری های لثه می شود و از طرف دیگر این بیماری های لثه موجب بیشتر شدن قند خون و تشدید بیماری می شود، بنابراین باید با مسواک زدن، استفاده از نخ دندان و دهان شویه از بروز این عفونت ها جلوگیری کنیم.
- این بیماری ریسک ابتلا به عفونت های باکتریایی، مجاری ادراری، قارچی و خارش پوست را در افراد بالا می برد. برخی از داروهای جدیدی که افراد دیابتی استفاده می کنند نیز، به دلیل افزایش دفع گلوکز از ادرار موجب ابتلا به عفونت های قارچی می شود.
- در افراد دیابتی خون رسانی به مغز با اختلال مواجه می شود و با بالا رفتن سن این فرایند موجب آسیب مغز و کاهش قدرت ذهن خواهد شد. برای جلوگیری و کند کردن این روند، ورزش کردن و مشارکت در بازی های فکری و فعالیت های اجتماعی توصیه می شود.
- ۵۰ درصد افراد دیابتی دچار مشکل آپنه خواب هستند. در آپنه عضلات گردن و صورت به طور متناوب به حالت استراحت در آمده و مسیر هوا را مسدود می کنند. این مشکل در افراد چاق بیشتر رخ می دهد و مهم ترین نشانه آن خر و پف با صدای بلند می باشد. این بیماری هم مانند زخم لثه اثر متقابل با دیابت داشته و موجب تشدید آن می شود، بنابراین در صورت تشخیص آپنه باید سریعا نسبت به درمان آن اقدام شود.
