خواص بی نظیر مریم نخودی یا کلپوره را بشناسیم

مریم نخودی یا کلپوره همدانی که با نام علمی Teurium polium شناخته می شود از گیاهان دارویی و معطر با طبعی گرم و خشک است. این گیاه به تیره ی نعناعیان تعلق داشته و سرشاخه های گلدار آن از خواص دارویی فراوانی برخوردار است.

استفاده از گیاه مریم نخودی در طب سنتی سابقه ای طولانی دارد. به طوری که بقراط، پلین، جالینوس و دیوسکورید در کتاب های طب خود به آن اشاره کرده اند.

گیاه مریم نخودی در درمان سرماخوردگی، تقویت دستگاه گوارش، رفع اسهال، تسکین درد ناحیه قفسه سینه، سر درد، مشکلات قاعدگی، کاهش کلسترول و تری گلیسیرید و … کاربرد فراوانی دارد. در این مقاله از نشریه علمی جهان شیمی به معرفی و بررسی این گیاه پرخاصیت می پردازیم.

دیگر نام های گیاه مریم نخودی

این گیاه با نام علمی  Teucrium poliumدر زبان فارسی به نام های کلپوره همدانی، مریم نخودی همدانی و مور، در زبان عربی به نام های مسک الجن و حشیشه الریح، در زبان انگلیسی به نام Poleigamander و در زبان فرانسه به نام Germandree pouliot شناخته می شود.

مشخصات ظاهری گیاه مریم نخودی

مریم نخودی به تیره نعناعیان تعلق دارد. این گیاه علفی و پایا به صورت بوته ای با شاخه های فراوان است که ارتفاعی بین ۱۰ تا ۳۵ سانتیمتر دارد. ساقه های گرد گیاه پوشيده از تار و کرک های متراکم، بلند و نرم است. این ساقه ها معمولا به رنگ قرمز مایل به بنفش دیده می شود.

برگ های گیاه، دراز و پوشيده از کرک های پنبه ای است. گل های این گیاه دارویی نسبتا بزرگ و به صورت دسته های ۱ تا ۶ تایی است که در محور برگ ها ی بالایی قرار می گیرند. این گل ها به رنگ های سفید، سفید مایل به زرد و یا زرد و حتی ارغوانی رویت می شوند.

شرایط محیطی لازم برای رشد این گیاه

گياه مريم نخودی در خاک های با بافت سبک رشد می کند. ميزان نياز به بارندگی سالانه اين گونه ۳۰۰ ۷۰۰ ميلی متر و متوسط درجه حرارت سالانه ۱۵تا ۱۶ درجه سانتی گراد است.

مهم ترین بخش مورد استفاده این گیاه در صنایع دارویی سرشاخه های گلدار آن است که متناسب با محیط کشت در ماه های خرداد تا مرداد جمع آوری می شود.

نکته

زنبور عسل به دلیل وجود شهد در گل های این گیاه به سمت آن جلب می شود.

پراکندگی جغرافیایی گیاه مریم نخودی

مریم نخودی در نواحی بایر، سواحل سنگلاخی و ماسه زار های نواحی مختلف اروپا، مدیترانه، شمال آفریقا و جنوب غربی آسیا از جمله ایران می روید.

در کشور ما این گیاه پراکندگی وسیعی در نواحی مختلف شمال، غرب، جنوب و مرکز ایران، منطقه البرز، اطراف تهران خصوصا در غالب نواحی نیمه بایر و کوهستان های نیمه‌خشک دارد.

ترکیبات شیمیایی مریم نخودی

عصاره ی این گیاه حاوی ترکیباتی مانند دی ترپنوئیدها، ۷ـ۵ ـ گلیکوزید، ۶ـ متوکسی جنگوانین و اسانس فرار آن نیز دارای ترکیباتی نظیر ژرماکرن B، D، بتاکاریوفیلن، هومولن و کاریوفیلن اکساید است.

تاثیرات فارماکولوژیکی این گیاه

بر اساس تحقیقات انجام شده در مرکز تحقیق و توسعه شرکت باریج اسانس، اسانس این گیاه دارای خاصیت ضد اسپاسم قوی روی انقباضات ایجاد شده توسط استیل کولین و کلرور پتاسیم است. این اسانس با غلظت ۹ تا ۳۶ انقباضات ناشی از استیل کولین را مهار کرده و IC50 این اسانس در مهار انقباضات ناشی از KCL معادل ۱۸ است.

اثرگذاری این اسانس در مهار هر دو نوع انقباض برتری این گیاه را نسبت به آتروپین و هیوسین که تنها روی انقباضات ناشی از استیل کولین مؤثر هستند، نشان می دهد. علاوه بر این، برای فلاونوئیدهای موجود در فرآورده لوتئولین ۷ـ۵ گلیکوزید نیز اثرات آنتی اسپاسمودیک گزارش شده است.

مکانیسم اثرگذاری گیاه

مسئول انقباض و حرکات دستگاه گوارش، سیستم اعصاب پارا سمپاتیک است که از جمله سیستم های عصبی خودکار بدن محسوب می شود. استیل کولین به عنوان یک حامل شیمیایی با ترشح از انتهای اعصاب پارا سمپاتیک، سبب بروز اثرات این اعصاب بر اندام های مختلف بدن می شود. از این رو، مصرف یک داروی آنتاگونیست استیل کولین می تواند مانع از اثرات این ماده در اندام مورد نظر شده و اثرات استیل کولین را معکوس نماید.

آنتاگونیست استیل کولین با مهار کانال های کلسیم، مانع از عبور آن از مایع خارج سلولی به داخل غشاء پایانه های عصبی هنگام دپولاریزاسیون می شود. دپولاریزاسیون مرحله ای است که به علت ورود یون های سدیم با بار مثبت، پتانسیل الکتریکی داخل غشاء به سمت مثبت میل می‌کند.

این امر مانع از آزاد شدن استیل کولین از وزیکول‌ های التهابی عصب شده، در نتیجه امکان انتقال پیام عصبی در طول مسیر نورون‌ها و نیز انتقال پیام عصبی به ماهیچه های صاف دستگاه گوارش را از بین برده و یا حداقل کاهش می دهد. به این ترتیب می توان گفت دارای اثرات آنتی‌اسپاسمودیک است.

خواص درمانی مریم نخودی

این گیاه با داشتن طبیعت گرم و خشک از خواص درمانی فراوانی برخوردار است. در این قسمت به برخی از مهم ترین خواص درمانی این گیاه اشاره می کنیم.

• گیاه مریم نخودی فعالیت معده را تحریک و برای درمان خانگی اسهال مفید است. در طب سنتی از جوشانده این گیاه برای درمان اختلالات دستگاه گوارش و دل درد استفاده می شود.
• تسکین درد های قاعدگی از خواص مریم نخودی است.
• از ضماد این گیاه دارویی به عنوان آنتی بادی برای مقابله با نیش حشرات استفاده می شود.

  

• دم کرده سرشاخه های گل دار آن اثر مقوی، نیرو دهنده و ضد تشنج دارد و اگر گرد آن وارد بینی شود مخاط بینی را تحریک کرده و ایجاد عطسه می نماید.
• درمان عرق کردن زیاد در هنگام شب از خواص این گیاه دارویی است.
• مریم نخودی برای تقویت اعصاب، تقویت لثه ها و دستگاه گوارش مفید است و مصرفان به کاهش کلسترول و تری گلیسیرید خون کمک می کند.
• کمک به درمان و رفع بیماری های دستگاه تناسلی و ادراری یکی دیگر از خواص این گیاه در درمان بیماری ها است.
• از گیاه مریم نخودی در بلوچستان، هند و ایران برای رفع درد ناحیه قلب و قفسه سینه استفاده می شود.
• از این گیاه برای بهبود جوش های بدن نیز می توان استفاده کرد.
• جوشانده گیاه مریم نخودی خاصیت تب بر دارد و برای درمان خانگی سرماخوردگی مفید است.
• مصرف مریم نخودی همراه عسل برای التیام زخمهای مزمن مفید است.
• از جوشانده غلیظ این گیاه و ترکیب آن باکمی آب می توان به عنوان داروی راشیتیسم به ویژه در کودکان و داروی ضد روماتیسم استفاده کرد.

نحوه مصرف گیاه مریم نخودی

سرشاخه های گلدار این گیاه را می توان به صورت جوشانده و یا دمنوش مورد استفاده قرار داد. برای انجام این کار، پس از جمع آوری سرشاخه های گدار آن ها را به خوبی شسته و سپس خشک می کنیم.

برای تهیه ی دمنوش، ۲ قاشق مرباخوری از گیاه خرد شده را به نیم لیتر آب در حال جوش اضافه کرده و اجازه می دهیم دم بکشد. پس از حدود ۱۰ دقیقه دمنوش آماده ی مصرف است.

علاوه بر جوشانده و دمنوش عرق گیاه مریم نخودی نیز بسیار رایج است. برای برخورداری از نتیجه مطلوب توصیه می شود پیش از هر وعده غذایی یک فنجان از این عرق میل شود.

عوارض جانبی مصرف مریم نخودی

مصرف این گیاه و فراورده های آن، در کنار خواص و فواید بی نظیری که دارد می تواند با عوارضی نیز همراه باشد. به همین دلیل توصیه می شود مصرف آن با مشورت افراد متخصص در زمینه طب سنتی همراه باشد. در این قسمت به عوارض جانبی مصرف این دانه ها اشاره می کنیم:

• استفاده از گیاه دارویی مریم نخودی برای زنان باردار، مادران شیرده و کودکان زیر چهار سال ممنوع است و به هیچ وجه توصیه نمی شود.
• به علت ایجاد مسمومیت این گیاه برای کلیه ها و کبد، باید در مصرف آن احتیاط نمود. از این رو، مصرف دارویی این گیاه تنها برای مدتی کوتاه مجاز است.
• به افرادی که مبتلا به بیماری هایی مانند گلوکوم (آب سیاه چشم)، بزرگی پروستات، ناراحتی های قلبی، نارسایی کلیه و کبد هستند توصیه می شود از مصرف این گیاه پرهیز کنند.
• مصرف هم زمان این گیاه با داروهای ضد دیابت مانند انسولین و گلیبن کلامید باید با نظر پزشک متخصص همراه باشد زیرا باعث کاهش بیش از حد قند خون خواهد شد.
• خشكي دهان، افزايش تعداد ضربان قلب، يبوست، احتباس ادراری و سردرد از عوارض جانبی مصرف مریم نخودی است. به همین دلیل، توصیه می شود مصرف این گیاه زیر نظر متخصص طب سنتی صورت گیرد.

سخن پایانی

گیاه مریم نخودی یا کلپوره همدانی که با نام علمی Teurium polium شناخته می شود از گیاهان دارویی و معطر است. این گیاه طبعی گرم و خشک دارد. این گیاه از تیره ی نعناعیان بوده و سرشاخه های گلدار آن از خواص دارویی فراوانی برخوردار است.

مصرف این گیاه در درمان سرماخوردگی، تقویت دستگاه گوارش، رفع اسهال، تسکین درد ناحیه قفسه سینه، سر درد، مشکلات قاعدگی، کاهش کلسترول و تری گلیسیرید و … کاربرد فراوانی دارد.