ایزونیازید چیست؟ کاربرد و عوارض آن

امروز در نشریه الکترونیکی جهان شیمی فیزیک قصد داریم تا از عوارض جدی و کاربردهای داروی ایزونیازید برای شما بگوییم. تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.

داروی ایزونیازید برای اولین بار در سال ۱۹۵۲ از پزشکان داروساز معرفی شد. ایزونیازید را مهم ترین و فعال ترین دارو برای درمان سل می دانند. داروی ایزونیازید از هیدرازه کردن نیکوتینیک اسید حاصل می شود.

ایزونیازید در دسته داروهای سبک قرار داشته و مولکولی ساده است که به راحتی در آب حل می‌ شود. ساختار این دارو کاملا شبیه به داروی پیریدوکسین است. در آزمایشگاه های زیست شناسی، ایزونیازید را برای جلوگیری از رشد باسیل های سل با غلظت ۰.۲ میکروگرم مورد استفاده قرار می گیرد.

در حقیقت این دارو از ساخته شدن اسید مایکولیک که برای ساخت دیواره سلولی باکتری لازم است جلوگیری به عمل خواهد آورد. علاوه بر این، ایزونیازید می ‌تواند وارد سلول‌ های درشت خوار شود؛ در نتیجه ی این عمل، می تواند بر ارگانیسم‌ های درون و بیرون سلول اثر بگذارد.

در صورتی که فرد دچار تشنج شود، ایزونیازید به راحتی جذب می شود. همچنین این دارو در داخل مایعات بدن و در میان بافت ها به راحتی پخش خواهد شد. اگر بیمار ۳۰۰ میلی گرم ایزونیازید خوراکی مصرف نماید، میزان غلظت آن در طول یک الی دو ساعت به ۳ تا ۵ میکروگرم در میلی لیتر خون خواهد رسید.

پیش از اینکه به شرح جزئیات بیشتری برای داروی ایزونیازید بپردازیم، بهتر است کمی با بیماری سل آشنا شویم.

سل چیست

سل یک بیماری عفونی واگیردار است. این بیماری از سال های بسیار دور در زندگی مردم جریان داشته و حتی افراد مشهور بسیاری بر اثر این بیماری از دنیا رفته اند. در تاریخ کشور ما نیز قربانیان زیادی با این بیماری تلف شده اند. پیش از این، این بیماری به حدی شدت داشت که باوری خرافی میان مردم جا افتاده بود که هر کسی دچار نفرین شخصی دیگر یا غم و غصه بسیار شود، مبتلا به سل خواهد شد. در منابع انگلیسی این بیماری با نام توبركولوز (Tuberculosis) و به اختصار «تی بی (TB)» شناخته می شود.

بیماری سل را یکی از مهم ترین بیماری های عفونی قرن حاضر می دانند. این بیماری می تواند تمامی ارگان های بدن را درگیر خود کند. اما به طور کلی این بیماری ریه ها را هدف قرار می دهد.

از سال ۱۹۸۲ همه پزشکان دنيا بر سر این موضوع که بيماري سل تا سال ۲۰۰۰ كنترل شده و بحث آن فقط محدود به كتب پزشكي خواهد بود، اتفاق نظر داشتند. با این حال گفته آن ها محقق نشد و در سال ۱۹۹۳ اين بيماري از سوی سازمان بهداشت جهاني به عنوان يك فوريت جهاني اعلام شد.

در آن زمان موضوعی که به چنین تصمیمی منجر شد، ابتلای بیش از ۱۰ میلیون نفر در جهان به بیماری سل و درمان تنها دو سوم از این افراد بود. لازم به ذکر است که بیش از ۵۰ درصد درمان ها ناقص انجام شده بودند.

همچنین بروز سه همه گيري از اين بيماري در دو دهه اخير دورنمای این بیماری را بسیار مبهم کرده است. طبق تحقیقات انجام شده، امروزه در دنيا بيش از ۸ ميليون نفر در سال به سل مبتلا می شوند و تاكنون يك سوم مردم دنیا بدون آن كه احساس بيماري كنند به ميكروب اين بيماري آلوده شده اند.

عامل بیماری سل چیست

شاید برای شما جالب باشد بدانید که میکروبی میله ای شکل به اندازه ۰۰۰۰۰۳/۰ متر که تنها توسط ميكروسكوپ ديده مي شود، عامل بیماری سل است. این میکروب «باسيل سل» نام دارد. از آنجایی که باسيل سل بسيار كوچك است، به راحتي در هوا شناور مي شود و می ماند.

نحوه عملکرد داروی ایزونیازید

ایزونیازید یک آنتی‌بیوتیک است و از رشد باکتری‌ ها جلوگیری به عمل می آورد. این آنتی‌بیوتیک تنها برای درمان عفونت‌ های باکتریایی موثر بوده و در درمان عفونت ‌های ویروسی همچون سرماخوردگی و آنفولانزا تاثیری نخواهد داشت. حتما با مقاومت آنتی بیوتیکی آشنا هستید؛ در زمان مصرف هر نوع آنتی بیوتیک باید حواستان باشد که بی مورد مصرف نشود تا بدن شما دچار مقاومت آنتی بیوتیکی نشود.

داروی ایزونیازید همراه با سایر داروهای ضد سل برای درمان سل تجویز می شود. مصرف این دارو به تنهایی برای پیشگیری از بروز این بیماری مورد استفاده قرار می گیرد.

نحوه مصرف ایزونیازید و دوز مصرفی

داروی ایزونیازید باید با معده خالی مورد استفاده قرار گیرد. این یعنی بهتر است آن را یک الی دو ساعت پیش از غذا مصرف کنید. بهتر است دارو را طبق دستور پزشک عفونی مورد استفاده قرار دهید.

داروی ایزونیازید به صورت شربت نیز در بازار موجود است. در صورت استفاده از فرم شربت این دارو، پیش از مصرف شیشه را به خوبی تکان دهید. باید حواستان باشد تا دوز مصرفی را با دقت اندازه گیری نمایید. به این منظور بهتر از پیمانه های مخصوص دارو که با دقت مدرج شده اند استفاده کنید نه قاشق های معمولی خانگی.

به گفته پزشکان، بهتر است در هنگام مصرف داروهای ضد اسیدی که حاوی آلومینیوم هستند، داروی ایزونیازید را یک ساعت قبل از این نوع داروها مصرف کنید.

دوز مصرفی داروی ایزونیازید به سن، وزن، وضعیت پزشکی بیمار و پاسخگویی به درمان بستگی دارد؛ از همین رو، دوز درمانی توصیه شده از سوی پزشک را به دیگران توصیه نکنید.

برای اینکه داروی ایزونیازید عملکرد بهتری از خود نشان دهد، آن را در ساعات مشخص مصرف کنید تا میزان دارو در خون ثابت بماند.

دوره درمان خود را با این دارو به طور کامل ادامه دهید؛ حتی اگر احساس کردید علائم عفونت از بین رفته است.

قطع این دارو در میانه ی درمان به خیال اینکه علائم بیماری کاهش یافته است، ممکن است باعث شود عفونت باکتریایی دوباره رشد کند و برای بیمار دردسرساز شود.

بد نیست بدانید که داروی ایزونیازید ممکن است سیستم عصبی شما را دچار مشکل کند، از همین رو، برای بیشتر بیماران داروی ویتامین B6 یا همان پیروکسیدین نیز تجویز می شود.

عوارض جانبی داروی ایزونیازید

داروی ایزونیازید مانند هر داروی دیگری دارای عوارض جانبی خاصی است. این عوارض به شرح زیر معرفی شده اند:

واکنش های آلرژی که به صورت تب و بثورات پوستی بروز می‌ کند

ناهنجاری های خونی

درست کار نکردن دستگاه گوارش

در مواردی هپاتیت مشاهده می ‌شود

عوارض جانبی بسیار جدی ایزونیازید

عوارض شایع  (%۱۰<)

کبدی: افزایش سطح سرمی آنزیم های ترانس آمیناز

سایر عوارض (درصد نامشخص)

قلبی عروقی: واسکولیت (التهاب عروق)

سیستم اعصاب مرکزی: بیماری مغزی، اختلال حافظه، خواب رفتگی اندام، نوروپاتی محیطی، روان پریشی، تشنج

پوستی: راش پوستی (راش شبیه به دانه های سرخک و سرخچه، ماکولوپاپولار، خارش دار، اکسفولیاتیو)، نکروز توکسیک اپیدرمال

غدد درون ریز و متابولیسم: ژینکوماستی، افزایش قندخون، اسیدوز متابولیک، پلاگر، کمبود پیریدوکسین

گوارشی: درد اپی گاستر (سر دل)، تهوع، پانکراتیت، استفراغ

ادراری تناسلی: مشاهده بیلی ‌روبین در ادرار

هماتولوژی و انکولوژی: آگرانولوسیتوز، آنمی (سیدروبلاستیک، همولیتیک، آپلاستیک)، افزایش سطح ائوزینوفیل، لنفادنوپاتی، ترومبوسیتوپنی

کبدی: هپاتیت، افزایش بیلی روبین خون، یرقان

عصبی، عضلانی و اسکلتی: سندرم شبه لوپوس، بیماری روماتیسمی

چشمی: آتروفی چشم، التهاب عصب بینایی

متفرقه: تب

فارماکوکینتیک داروی ایزونیازید

داروی ایزونیازید از راه خوراکی به خوبی در بدن جذب می شود اما این امکان وجود دارد که در عبور اول از کبد متابولیزه شود. جذب فراهمی زیستی این دارو در صورت مصرف همزمان با غذا ممکن است به مقدار قابل ملاحظه ایی کاهش یابد .

پس از جذب به طور گسترده در بافت ها و مایعات بدن منتشر می شود.

نیمه عمر ایزونیازید متغییر و ممکن است بین ۶-۱ ساعت باشد البته به سرعت استیلاسیون دارو در کبد بستگی دارد، دفع دارو عمدتاً کلیوی است .

منع مصرف ایزونیازید

در صورتی که بیمار دچار نارسایی کبدی باشد استفاده از ایزونیازید برای او ممنوع است.

تداخلات دارویی ایزونیازید

مشخصات کلی تداخلات

–  سوبسترای  NAT2

–  اختلال مهارکننده  CYP2C19 ضعیف

–  مهارکننده CYP3A4 ضعیف

–  اختلال مهارکننده غیراختصاصی مونوآمینواکسیداز

– القاکننده CYP2E1 شدید

–  اختلال در پاسخ ایمنی در برابر عوامل باکتریایی

–  کاهش آستانه تشنج

–  تشدید اثرات سروتونرژیک مهارکننده  MAO

تداخلات پرهیزی

ب.ث.ژ (داخل مثانه‌ ای)، واکسن وبا، متوکسی فلوران، پیموزاید

افزایش اثرات داروها توسط ایزونیازید

در صورتی که داروهای زیر را همراه با ایزونیازید مصرف کنید، اثر این داروها افزایش خواهد یافت:

استامینوفن، کاربامازپین، کلرزوکسازون، سیکلوسرین، دوفتیلید، فلیبانسرین، فوس‌ فنی‌توئین، لمبورکسانت، لومیتاپید، نیمودیپین، فنی‌توئین، پیموزاید، پروپاستامول، پروتیونامید، مشتقات تئوفیلین، تریازولام، آبروگپنت

افزایش اثرات ایزونیازید توسط داروها

در صورتی که داروهای زیر را همراه با ایزونیازید مصرف کنید، اثر ایزونیازید افزایش خواهد یافت:

الکل (اتیل)، کاربامازپین، مهارکننده‌ های قوی  CYP2E1، اتیونامید، پروتیونامید، مشتقات ریفامایسین، سافینامید

کاهش اثرات داروها توسط ایزونیازید

در صورتی که داروهای زیر را همراه با ایزونیازید مصرف کنید، اثر این داروها کاهش خواهد یافت:

استامینوفن، ب.ث.ژ (داخل مثانه ‌ای)، واکسن ب.ث.ژ (ایمنی ‌زایی)، کلرزوکسازون، واکسن وبا، ایتراکونازول، کتوکونازول (سیستمیک)، لاکتوباسیلوس و استریول، فراورده‌ های حاوی لوودوپا، متوکسی فلوران، سدیم پیکوسولفات، واکسن حصبه

کاهش اثرات ایزونیازید توسط داروها

در صورتی که داروهای زیر را همراه با ایزونیازید مصرف کنید، اثر ایزونیازید کاهش خواهد یافت:

کورتیکواستروئیدها (سیستمیک)

تداخل با غذا

مصرف ایزونیازید همراه با غذا به طور معنا داری فراهمی زیستی را کاهش خواهد داد. لذا از مصرف دارو همراه با غذا خودداری شود.

مصرف ایزونیازید با غذاهایی که دارای تیرامین یا هیستامین هستند نظیر پنیر و برخی از غذاهای دریایی تداخل دارد. این تداخل ممکن است سبب افزایش فشار خون، سوزش پوست، سر درد، سرگیجه، تپش قلب نامنظم یا سریع شود، در صورت بروز هر کدام از این عوارض فورا به اورژانس مراجعه کنید.

در زمان مصرف این دارو بهتر است راجع به برنامه غذایی خود با پزشک مشورت کنید.

ایزونیازید ممکن است جذب اسیدفولیک را کاهش دهد و متابولیسم پیریدوکسین را تغییر دهد. از همین رو بهتر است که بیمار مصرف غذاهای حاوی فولات، نیاسین و منیزیم را در مدت درمان با ایزونیازید افزایش دهد.

بهتر است در زمان مصرف ایزونیازید از مصرف پنیر کهنه و مانده، گوشت‌ های فراوری ‌شده یا خشک ‌شده با هوا نظیر انواع سوسیس و سالامی، غلاف باقلا یا فاوا، کلم ترش، سس سویا و دیگر چاشنی ها و فراوده های سویا خودداری نمایید.

مصرف داروی ایزونیازید ممکن است دیامین اکسیداز را مهار کند. به دنبال این اتفاق سردرد، تعریق، تپش قلب، برافروختگی و سرخ شدن، اسهال، خارش، خس خس، تنگی نفس و افت فشارخون ایجاد خواهد شد. از همین رو غذاهایی نظیر ماهی ‌های اسکیپ جک، تون، سوری و سایر ماهی‌ های استوایی نباید همراه با این دارو مصرف شوند.

هشدار ها در مصرف ایزونیازید

در صورتی که بیمار دچار بیماری و اختلالات کبد، بیماری و اختلالات کلیه، استیلاسیون کند کبدی، صرع، سابقه سایکوز، اعتیاد به الکلو پورفیلی داشته باشد این دارو را باید با احتیاط بیشتری نسبت به سایر افراد مصرف کند.

بیمار یا اطرافیان او باید نسبت به عوارض کبدی هوشیار بوده و هر گونه علائم نظیر تهوع مداوم، استفراغ، بی حالی یا یرقان باید جدی گرفته شود. در چنین شرایطی بیمار باید فوراً مصرف ایزونیازید را قطع و به پزشک مراجعه کند.

به خاطر داشته باشید تنها در صورت ابتلا به تحریک گوارشی، می توان این دارو را همراه غذا مصرف کرد.

علائم اوردوز با داروی ایزونیازید

داروی ایزونیازید مانند هر داروی دیگری اگر بیش از اندازه مصرف شود می تواند سبب بروز اوردوز دارویی شود.در صورتی که بیمار شما با علائمی چون مشکل تنفسی یا بیهوشی شدید شد، حتما به اورژانس مراجعه نمایید.

این دارو برای وضعیت فعلی بیمار تجویز شده است لطفا در موارد دیگر عفونتی این دارو را بدون تجویز پزشک مصرف نکنید.

از دیگر علائم شدید اوردوز می توان به تغییرات بینایی، تنفس کند و سطحی و خواب‌ آلودگی شدید اشاره کرد.

در طول درمان با داروی ایزونیازید باید آزمایش‌ های پزشکی نظیر تست خلط، آزمایش عملکرد کلیه، کبد و آزمایش کامل خون به صورت دوره ‌ای برای بررسی روند بهبود و عوارض جانبی انجام شود.

به خاطر داشته باشید در صورتی که مصرف یک دوز ایزونیازید را فراموش کردید در اولین فرصت آن را مصرف نمایید مگر اینکه به زمان دوز مصرفی بعدی نزدیک باشید در این شرایط از دو برابر کردن دوز مصرفی در یک دوره خودداری نمایید.

اگر این دارو را به صورت هفتگی مصرف می‌ کنید و دوز مصرفی را فراموش کردید، باز هم به محض یادآوری دوز مصرفی در روز مصرف دارو را استفاده نمایید. در صورتی که از روز مصرف گذشته بود نیازی به استفاده آن نیست اما برای دریافت زمانبندی جدید به پزشک یا داروساز مراجعه نمایید.

داروی ایزونیازید را حتما در یخچال نگهداری کنید اما به خاطر داشته باشید که از یخ‌زدگی دارو جلوگیری کنید.

دور از دسترس اطفال نگهداری شود.

پس از اتمام درمان، باقی ‌مانده دارو را دور بریزید.