نفت و فرآورده های نفتی و مشتقات آن

نفت و فرآورده های نفتی (Petroleum and petroleum products) ترکیبات بسیار مهمی هستند که برای تولید انواع سوخت و خوراک دیگر صنایع مورد استفاده قرار می گیرند. نفت و فرآورده های نفتی از نفت خام با استفاده از روش تقطیر در پالایشگاه ها بدست می آیند.

نفت یک سوخت فسیلی است که از مقدار زیادی ارگانیسم های مرده خصوصا زئوپلانکتون ها و جلبک های مدفون شده در رسوبات زیر زمین در اثر گرما و فشار شدید بوجود می آید. نفت و فرآورده های نفتی از هیدروکربن های طبیعی با وزن های مولکولی مختلف تشکیل شده است. در ادامه مقاله در نشریه جهان شیمی فیزیک توضیحات بیشتری در این رابطه ارائه می شود.

نفت از زمان های قدیم توسط بشر مورد استفاده قرار گرفته است و اکنون در کل جوامع از  نظر اقتصادی ، سیاسی و فناوری از اهمیت بالایی برخوردار است. افزایش اهمیت این ترکیب ناشی از اختراع موتورهای احتراق داخلی ، ارتقاء صنعت هوانوردی و اهمیت نفت برای صنایع پتروشیمی به ویژه سنتز پلاستیک ، کودها ، حلال ها ، چسب ها و سموم دفع آفات است.

 نفت و فرآورده های نفتی

نفت و فرآورده های نفتی نه تنها نفت خام بلکه تمام هیدروکربن های مایع ، گازی و جامد را شامل می شود. نفت خام تحت فشار و شرایط دمایی مختلف به هیدروکربن های سبک تر متان ، اتان ، پروپان و بوتان تبدیل می شود که به عنوان گاز استفاده می شوند. در حالی که هیدروکربن های پنتان و سنگین تر به صورت مایع جداسازی می شوند..

نفت در پالایشگاه ها به روش های مختلف فرآوری شده و با تبدیل به محصولات متنوع برحسب نیاز به بازار عرضه می شوند. بیشترین کاربرد نفت و فرآورده های نفتی در درجه اول برای تولید سوخت و انرژی مورد استفاده قرار می گیرد.

علاوه بر این در پالایشگاه ها نفت خام به مواد شیمیایی که خوراک خام صنایع دیگر مانند پلیمرسازی هستند تبدیل می شود. از مهمترین فرآورده های نفتی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• گازوئیل
• دیزل
• ال پی جی
• ماروت ها
• بنزین
• نفت سفید یا نفت چراغ
• روان سازها
• پارافین
• قیر و کک نفتی

کاربرد نفت و فرآورده های نفتی

هیدروکربنهای موجود در نفت خام اکثرا آلکان و هیدروکربنهای آروماتیک مختلف هستند، در حالی که سایر ترکیبات آلی حاوی نیتروژن ، اکسیژن و گوگرد و مقادیر کمی از فلزات مانند آهن ، نیکل ، مس و وانادیوم نیز در آنها یافت می شود. بسیاری از مخازن نفتی حتی حاوی باکتریهای زنده هستند. ترکیب مولکولی دقیق نفت خام تا حد زیادی متفاوت است و می توان با فرآوری در پالایشگاه آنها را به ترکیبات مختلف تبدیل کرد و مورد استفاده قرار داد که در ادامه به برخی از آنها اشاره شده است.

سوختهای نفتی

تعداد سوختهای نفتی بسیار زیاد است و از  بنزین  تا سوخت هواپیماها را شامل می شود. برخی از پرکاربردترین سوخت ها عبارتند از گاز ، بنزین ، نفت سفید ، نفت دیزل ، روغن و قیر.

گاز

گاز گاهی بطور طبیعی همراه نفت خام در میدان های نفتی از زمین بیرون می‌ آید و یا بر اثر پالایش و تجزیه نفت خام حاصل می‌ شود.

بنزین

بنزین یکی ازفرآورده‌های اصلی نفت خام است که از  پالایش نفت حاصل می‌ شود. در اوایل پیدایش صنعت نفت مهمترین محصول فرآوری شده ، نفت سفید یا نفت چراغ بود و بنزین ماده‌ای زائد و خطرناک بشمار می ‌رفت. اما با رونق صنعت اتومبیل سازی نیاز به این فرآورده افزایش یافت تا جاییکه که اکنون به مهمترین فرآورده نفتی تبدیل شده است.

نفت سفید

نفت سفید یکی دیگر از فرآورده های حاصل از پالایش است که مایعی بی‌ رنگ و کمی سنگین‌ تر از بنزین است. نفت سفید تا ۵۰ سال اول پس از پیدایش صنعت نفت مهمترین فرآورده نفتی بود که به عنوان نفت چراغ و ایجاد روشنایی بکار می رفت ولی امروزه بیشتر به عنوان سوخت هواپیما مورد استفاده قرار می گیرد.

سوخت دیزل

این فراورده به عنوان سوخت در موتورهای دیزلی بکار می رود و مقدار گوگرد آن بیشتر از نفت سفید است.

روغنهای روان کننده

روغن روان کننده برای روانکاری اجزای ماشین ‌آلات مورد استفاده قرار می گیرد و کمتر از ۲ درصد فرآورده‌های نفتی را به خود اختصاص می دهد اما کاربرد گسترده ای در صنایع و زندگی امروزی ایفا می‌ کند و از اصطکاک و فرسوده شدن قطعات و ماشین آلات سنگین جلوگیری می کند.

قیر

قیر ماده ای است سیاه رنگ است که در حین پالایش از نفت خام بدست می آید. این ماده بطور طبیعی نیز در مناطق نفت خیز از شکاف های زمین بیرون می زند و می تواند به درجات مختلفی نرم یا سفت باشد.