اهمیت سیستم لنفاوی در حفظ سلامت بدن چیست؟
سیستم لنفاوی ( lymphatic system ) بدن بخشی از سیستم ایمنی بدن با عملکردهای بسیار زیاد است. این عملکرد ها شامل محافظت از بدن در برابر مهاجمان بیماریزا ، حفظ سطح مایعات بدن ، جذب چربی های دستگاه گوارش و از بین بردن ضایعات سلولی است.
سیستم لنفاوی شبکه ای از بافت ها ، رگ ها و اندام ها در بدن است که با هم کار می کنند و مایعی آبکی و بی رنگی به نام لنف ( lymph ) را به داخل سیستم گردش خون (جریان خون) شما منتقل می کنند. هر روز حدود ۲۰ لیتر پلاسما از طریق رگ های بدن و مویرگ های کوچکتر شریانی عبور می کند و پس از رساندن مواد مغذی به سلول ها و بافت های بدن و دریافت مواد زائد آنها ، حدود ۱۷ لیتر آن از طریق رگ ها به گردش خون برمی گردد ، سه لیتر باقیمانده از طریق مویرگ ها در بافت های بدن شما نفوذ می کند.
سیستم لنفاوی این مایعات اضافی را که امروزه مایع لنفاوی نامیده می شوند ، را از بافت های بدن جمع آوری می کند و آنرا را به حرکت در می آورد تا در نهایت به جریان خون بازگردانده شوند. در ادامه مقاله در نشریه جهان شیمی فیزیک توضیحات بیشتری در این رابطه ارائه می گردد لطفا همراه ما باشید.
عملکرد سیستم لنفاوی چیست؟
سیستم لنفاوی شما در واقع عملکردهای بسیار زیادی دارد. برخی از عملکرد های اصلی این سیستم عبارتند از:
سطح مایعات را در بدن حفظ می کند :
همانطور که در بالا توضیح داده شد ، سیستم لنفاوی مایعات اضافی را که از سلول ها و بافت ها در سراسر بدن تخلیه می شوند ، را جمع آوری کرده و به جریان خون بازمی گرداند و سپس دوباره در بدن به گردش در می آورد.
چربی های دستگاه گوارش را جذب می کند :
لنف شامل مایعاتی از روده است که حاوی چربی و پروتئین هستند و آن را به جریان خون منتقل می کند.
از بدن شما در برابر میکروارگانیسم های خارجی محافظت می کند :
سیستم لنفاوی بخشی از سیستم ایمنی بدن است و لنفوسیت ها – lymphocytes (گلبول های سفید خون) و سایر سلول های ایمنی را تولید و آزاد می کنند که مهاجمین خارجی مانند باکتریها ، ویروس ها ، انگل ها و قارچ ها را که به بدن وارد شده اند ، را رصد و از بین می برند. همچنین بدن مواد زائد و سلول های غیرطبیعی را از طریق لنف منتقل و از بین می برد.
بخش های مختلف سیستم لنفاوی کدامند؟
این سیستم از قسمت های بسیار زیادی تشکیل شده است که هرکدام کارایی خاص خود را دارند ، قسمت های مختلف این سیستم عبارتند از :
لنف ( Lymph ) :
لنف که به عنوان مایع لنفاوی نیز شناخته می شود ، مجموعه ای از مایعات اضافی است که از سلول ها و بافت ها تخلیه می شود (که مجدداً در مویرگ ها جذب نمی شود) . مواد دیگری شامل پروتئین ها ، مواد معدنی ، چربی ها ، مواد مغذی ، سلول های آسیب دیده ، سلول های سرطانی و مهاجمان خارجی (باکتری ها ، ویروس ها و غیره) در داخل این مایع وجود دارد . لنف همچنین سلولهای سفید خون (لنفوسیت ها) را که با عفونت ها مبارزه می کنند ، را حمل می کند.
غدد لنفاوی ( Lymph nodes ) :
غدد لنفاوی غددی لوبیایی شکل هستند که با فیلتر کردن مایع لنفاوی ، لنف را کنترل و تمیز می کنند ، همچنین سلول های آسیب دیده و سلول های سرطانی را از بین می برند . این غده های لنفاوی همچنین لنفوسیت ها و سایر سلول های سیستم ایمنی بدن را که به باکتری ها و سایر مواد مضر موجود در مایع حمله می کنند و آنها را از بین می برند ، تولید و ذخیره می کنند. شما حدود ۶۰۰ غدد لنفاوی در بدن خود به صورت پراکنده دارید و برخی از آنها به صورت مجموعه هستند. برخی از مناطق شناخته شده غدد لنفاوی در بدن در زیر بغل ، کشاله ران و گردن وجود دارند.
رگ های لنفاوی ( Lymphatic vessels ) :
رگ های لنفاوی شبکه مویرگ ها (رگ های کوچک) و شبکه بزرگی از عروق در سراسر بدن هستند که لنف را از بافت های بدن جدا می کنند. مایع لنفاوی با ادامه حرکت خود به سمت عروق بزرگ تر به نام مجرای جمع آوری ، حرکت می کند و در آنجا جمع و فیلتر می شوند . این عروق بسیار شبیه رگ های دیگر عمل می کنند و تحت فشار بسیار کمی کار می کنند و یک سری دریچه در آن وجود دارد که مایع را در یک جهت حرکت می دهد.
مجاری جمع آوری ( Collecting ducts ) :
عروق لنفاوی ، مایع لنفاوی را در مجرای لنفاوی سمت راست و مجرای لنفاوی سمت چپ تخلیه می کنند (که مجرای توراسیک ( thoracic ) نیز نامیده می شود). این مجاری به ورید ساب کلاوین ( subclavian vein ) متصل می شوند که مایع لنفاوی را به جریان خون شما برمی گرداند. ورید ساب کلاوین زیر استخوان ترقوه ( collarbone ) قرار دارد. بازگشت مایع لنفاوی به جریان خون به حفظ حجم خون و فشار طبیعی موجود در رگ ها کمک می کند و همچنین از تجمع بیش از حد مایعات در اطراف بافت ها جلوگیری می کند.
طحال (spleen ) :
این اندام بزرگ ترین قسمت سیستم لنفاوی است که در سمت چپ بدن در زیر دنده ها و بالای شکم قرار دارد. طحال خون را فیلتر و ذخیره می کند و گلبول های سفید خون را تولید می کند که با عفونت ها یا بیماری ها مبارزه می کنند.
تیموس ( Thymus ) :
این اندام در قسمت فوقانی قفسه سینه در بین ریه ها و جلوی قلب واقع شده است . تیموس نوع خاصی از گلبول های سفید ، به نام سلولهای T،را تولید می کند که با ارگانیسم های خارجی مبارزه می کند.
لوزه ها و آدنوئید ( Tonsils and adenoid ) :
این اندام های عوامل بیماری زا موجود از غذایی که می خورید و هوایی که تنفس می کنید را به دام می اندازند. به عبارت دیگر آنها اولین خط دفاعی بدن شما در برابر مهاجمان خارجی هستند.
مغز استخوان (Bone marrow ) :
این بافت نرم و اسفنجی که در مرکز برخی از استخوان ها مانند استخوان ران و استخوان سینه وجود دارد . گلبول های سفید خون ، گلبول های قرمز و پلاکت ها در مغز استخوان ساخته می شوند.
پچ های پی ( Peyer’s patches ) :
توده های کوچکی از بافت لنفاوی در غشای مخاطی می باشد که روده کوچک را پوشانده است. این سلول های لنفاوی باکتری های روده را کنترل و از بین می برند.
آپاندیس ( appendix ) :
آپاندیس حاوی بافت های لنفاوی است که می تواند باکتری ها موجود در بدن را قبل از اینکه دیواره روده را تخریب کنند ، از بین ببرد. دانشمندان همچنین معتقدند که آپاندیس در نگهداری “باکتری های خوب” و بازیابی دوباره آنها در روده پس از بهبود از یک بیماری عفونی بسیار نقش دارد.
چه شرایطی بر سیستم لنفاوی تأثیر می گذارد؟
بسیاری از شرایط می توانند بر رگ ها ، غدد و اندام های سازنده سیستم لنفاوی تأثیر بگذارند. برخی از آنها در طی رشد قبل از تولد یا در دوران کودکی اتفاق می افتد و برخی دیگر در نتیجه بیماری یا آسیب ها ایجاد می شوند. برخی از بیماری ها و اختلالات شایع و کمتر رایج که بر سیستم لنفاوی تاثیر می گذارد عبارتند از :
غده های لنفاوی متورم و بزرگ شده – ( لنفادنوپاتی ) :
این بیماری در اثر عفونت ، التهاب یا سرطان ایجاد می شوند و عفونت های شایع که می توانند باعث بزرگ شدن غدد لنفاوی شوند شامل استرپتوکی گلو ( strep throat ) ، مونونوکلئوز ( mononucleosis ) ، عفونت HIV و زخم های پوستی آلوده است. لنفادنوپاتی (lymphadenopathy) به بیماری گفته می شود که از عفونت یا بیماری التهابی ایجاد می شود.
تورم یا تجمع مایع – (ورم لنفاوی – lymphedema ) :
ورم لنفاوی می تواند در اثر انسداد در سیستم لنفاوی ناشی از بافت اسکار عروق لنفاوی یا غدد آسیب دیده ایجاد شود . ورم لنفاوی اغلب هنگام برداشتن غدد لنفاوی در افرادی که تحت عمل جراحی و یا پرتودرمانی برای از بین بردن سرطان قرار گرفته اند ، دیده می شود. تجمع مایع لنفاوی معمولاً در بازوها و پاها دیده می شود و ورم لنفاوی می تواند بسیار خفیف یا کاملاً دردناک ، تغییر شکل دهنده و ناتوان کننده باشد. افراد مبتلا به ورم لنفاوی در معرض خطر عفونت های پوستی عمیق جدی و به طور بالقوه تهدید کننده زندگی هستند.
سرطان های سیستم لنفاوی :
لنفوم (Lymphoma) سرطان غدد لنفاوی است و هنگامی اتفاق می افتد که لنفوسیت ها رشد زیاد و غیر قابل کنترلی داشته باشند . چندین نوع مختلف از لنفوم وجود دارد ، از جمله لنفوم هوچکین ( Hodgkin’s lymphoma ) و لنفوم غیر هوچکین ( non-Hodgkin’s lymphoma ) . تومورهای سرطانی همچنین می توانند مجاری لنفاوی را مسدود کنند یا در مجاورت غدد لنفاوی قرار بگیرند و جریان لنفاوی از طریق غدد را مختل کنند.
سایر اختلالات سیستم لنفاوی بدن
- لنفانژیت ( Lymphangitis ) : این بیماری در واقع التهاب عروق لنفاوی است.
- لنفانژیوما ( Lymphangioma ) : این وضعیتی است که شما با آن متولد شده اید و یک ناهنجاری در سیستم لنفاوی است.
- لنفانژکتازی روده ( Intestinal lymphangiectasia ) : وضعیتی است که در آن از دست دادن بافت لنفاوی در روده کوچک منجر به از دست دادن پروتئین ، گاماگلوبولین ها ( gammaglobulins ) ، آلبومین ( albumin) و لنفوسیت ها ( lymphocytes ) می شود.
- لنفوسیتوز ( Lymphocytosis ) : وضعیتی است که در آن مقدار لنفوسیت ها ، بالاتر از حد طبیعی در بدن وجود دارد.
- فلاریازیس لنفاوی ( Lymphatic filariasis ) : این عفونت ناشی از انگلی است که باعث عملکرد نادرست سیستم لنفاوی می شود.
- بیماری Castleman : شامل رشد بیش از حد سلول ها در سیستم لنفاوی بدن است.
- لنفانژیولئومیوماتوز (Lymphangioleiomyomatosis ) : این یک بیماری نادر ریوی است که در آن سلول های غیر طبیعی عضله مانند و خارج از کنترل در ریه ها ، غدد لنفاوی و کلیه ها رشد می کنند.
- سندرم لنفوپرولیفراتیو خودایمن (Autoimmune lymphoproliferative syndrome) : این یک اختلال ژنتیکی نادر است که در آن تعداد زیادی لنفوسیت در غدد لنفاوی ، کبد و طحال جمع می شوند.
- لنفادنیت مزانتریک ( Mesenteric lymphadenitis) : این بیماری ناشی از التهاب غدد لنفاوی در شکم است
- التهاب لوزه ( Tonsillitis) : همانطور که از نام آن پیداست شامل التهاب و عفونت لوزه ها می باشد
چگونه می توانیم سیستم لنفاوی خود را سالم نگه داریم؟
برای اینکه سیستم لنفاوی خود را قوی و سالم نگه دارید ، باید برخی از اقدامات لازم را انجام دهید . این اقدامات عبارتند از :
از قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی مانند سموم دفع آفات یا محصولات پاک کننده خودداری کنید. این مواد شیمیایی می توانند در سیستم لنفاوی شما جمع شده و فیلتر کردن مواد زائد را برای بدن شما دشوارتر کنند.
آب زیادی بنوشید تا هیدراته بماند تا مایع لنفاوی بتواند به راحتی در سراسر بدن حرکت کند. یک سبک زندگی سالم داشته باشید که شامل ورزش منظم و رژیم غذایی سالم باشد.
چه موقع باید برای مشکلات سیستم لنفاوی به پزشک مراجعه کنیم؟
در صورت خستگی بیش از حد یا تورم غیرقابل توجیه در بدن که بیش از چند هفته طول بکشد یا در فعالیت های روزمره شما تداخل ایجاد کند ، با پزشک خود تماس بگیرید.
پزشک چگونه سیستم لنفاوی را بررسی می کند؟
برای دیدن اینکه آیا سیستم لنفاوی شما آنطور که باید کار می کند ، ممکن است پزشک از آزمایشات تصویربرداری مانند سی تی اسکن یا MRI استفاده کند ، این آزمایشات به پزشك شما اجازه می دهد انسداد در سیستم لنفاوی شما را ببیند و تشخیص دهد و درمان مناسب برای شما را انتخاب کند .
