ویتامین های محلول در چربی کدامند؟ – ویژگی ها و انواع آن

ویتامین های محلول در چربی به ویتامین هایی گفته می شود که به راحتی از بدن دفع نمی شوند. بنابراین مقدار اضافی آن ها در بافت های چربی یا کبد (به مدت چند روز یا چند ماه) ذخیره می شوند و حتی ممکن است مقدار آن ها تا حد مسموم کننده ای بالا رود. البته این مسمومیت بیشتر از طریق مکمل ها و نه رژیم غذایی رخ می دهد.

ویتامین های محلول در چربی در کتاب علوم هفتم مورد بررسی قرار گرفته است. در این مقاله نشریه جهان شیمی فیزیک به معرفی ویتامین های محلول در چربی و ویژگی های آن می پردازیم.

ویتامین چیست؟

ویتامین ها به ترکیبات آلی گفته می شود که برای بدن ما ضروری هستند. با وجود آنکه کمبود ویتامین ها می تواند باعث بروز مشکلات و بیماری هایی شود، ولی میزان بسیار کمی از آن ها برای بدن ما کفایت می کند، به همین دلیل آن ها را در دسته ی مواد ریزمغذی قرار داده اند.

کمبود این مواد در بدن موجب ایجاد اختلالاتی به نام آویتامینوز و مصرف بیش از حد آن ها به ویژه ویتامین های محلول در چربی می تواند منجر به بروز عوارض هیپرویتامینوز شود.

بعضی از ویتامین ها در بدن ما ساخته می شوند مانند ویتامین D که تابش نور آفتاب موجب تولید آن می شود. همچنین ویتامین K توسط باکتری هایی که در روده ها هستند، تامین می شوند. بنابراین نیاز به تامین این مواد از طریق تغذیه ضروریست. این مواد دارای کربن هستند.

در حدود ۱۳ نوع ویتامین شناسایی شده اند که به دو نوع محلول در چربی و ویتامین های محلول در آب تقسیم بندی می شوند.

نقش ویتامین ها در بدن

برخی از ویتامین ها به عنوان آنتی اکسیدان و برخی دیگر به عنوان هورمون می توانند در بدن ما ایفای نقش کنند. گروهی دیگر از آن ها نیز به همراه آنزیم ها در واکنش های شیمیایی شرکت می کنند.

آن ها همچنین باعث حفظ سلامتی جسمی و روانی در دوران پیری شده، به تقویت سلامت قلب و مغز، افزایش استحکام استخوان ها و سیستم ایمنی بدن، کاهش استرس و کمک به تقویت بینایی و پوست و مو کنند.

ویژگی های ویتامین های محلول در چربی

این ویتامین ها قابل حل در آب نیستند. دفع آن ها هم از طریق ادرار و هم مدفوع صورت می گیرد. به جز ویتامین های K و E که بعد از تبدیل به کربوهیدرات ها از طریق ادرار دفع می شوند سایر ویتامین های این گروه وارد صفرا شده و از طریق مدفوع خارج می شوند.

برخلاف ویتامین های محلول در آب، این ویتامین ها به راحتی در بدن قابل ذخیره هستند.

مشکلات ناشی از مصرف بیش از حد ویتامین های محلول در چربی

مصرف بیش از اندازه ی ویتامین های محلول در چربی در بدن می تواند منجر به ایجاد عوارضی همچون تهوع، سرگیجه، کاهش آب بدن، ضعف و از دست دادن اشتها و اختلال در بینایی شود.

نقش ویتامین های محلول در چربی

ویتامین های محلول در چربی ها مانع از پیری زودرس سلول ها می شوند. در واقع آن ها نقش آنتی اکسیدان را در بدن ایفا می کنند. این ویتامین ها از نیازهای مهم بدن در رشد و نمو بافت ها بوده و همچنین قادر به ترمیم آن ها هستند.

انواع ویتامین های محلول در چربی

ویتامین های A ,E ,K و D در چربی محلولند که در زیر به توضیح مختصر آن ها خواهیم پرداخت.

ویتامین K

یکی از مهم ترین ویتامین های گروه محلول در چربی است که شامل دو نوع K1 و K2 می باشد.

ویتامین K_۱ یا فیلوکینون

فیلوکینون در سبزیجاتی مانند کاهو، کلم، کلم بروکلی، اسفناج و روغن سویا و کانولا یافت می شود. این نوع از ویتامین بعد از مصرف، به وسیله ی باکتری های دستگاه گوارش به ویتامین K_۲ تبدیل می شود.

وجود ویتامین K_۱ برای انعقاد خون ضروری است و کمبود آن می تواند منجر به خونریزی شود. میزان مصرف روزانه ی آن برای زنان ۰.۰۸ میلی گرم و برای مردان ۰.۱۲ میلی گرم است.

ویتامین K_۲ یا مناکینون

ویتامین K_۲ اغلب در منابع غذایی جانوری و غذاهای تخمیرشده مانند کلم ترش، ماست و پنیر یافت می شود. این ویتامین علاوه بر انعقاد خون، نقش مکمل برای ویتامین K_۱ را برعهده دارد.

همچنین این ویتامین با پاکسازی کلسیم در عروق به وسیله ی فعال کردن پروتئینی با نام ماتریکس گلا، می تواند مانع افزایش فشار خون افراد شود.

منابع مهم ویتامین K

ویتامین K در سبزیجات سبز و برگ داری مثل کاهو، اسفناج، کلم پیچ، کلم بروکلی به وفور یافت می شود و مقدار کمتری از آن در لبنیات، تخم مرغ، میوه هایی مانند انجیر، کیوی، زغال اخته و گوشت بره وجود دارد.

تولید ویتامین K در بدن

باکتری هایی که در دستگاه گوارش انسان زیست می کنند با ساختن این ویتامین نیاز انسان را به طور قابل ملاحظه ای مرتفع می سازند.

نقش ویتامین K در بدن

انعقاد خون

اصلی ترین و مهم ترین نقش این ویتامین ها در بدن، کمک به انعقاد خون است. انعقاد خون عملی است که از اتلاف خون به هنگام ایجاد زخم جلوگیری می کند. خون در محل بریدگی انعقاد می شود و مانند سدی مانع از اتلاف خون در بدن می شود. عمل انعقاد شامل تشکیل لخته است که از مایع خون که در این حالت به آن سرم گفته می شود، جدا می شود.

پیشگیری از پوکی استخوان

براساس تحقیقات دانشمندان ژاپنی استفاده از مکمل های ویتامین K می تواند از بروز شکستگی ستون فقرات در بانوان بعد از یائسگی پیشگیری کند. به همین دلیل در برخی کشورهای آسیای شرقی مصرف مکمل های این ویتامین برای جلوگیری از پوکی استخوان و بهبود استحکام آن توصیه می شود.

سلامت قلب

ویتامین K مانعی برای تجمع مواد معدنی در عروق است، این عمل باعث می شود فشار خون کاسته شود و قلب بدون هیچ مشکلی خون را در سرتاسر بدن پمپاژ نماید.

تداخلات ویتامین K با برخی داروها

وارفارین

وارفارین به عنوان داروی ضد لخته و برای جلوگیری از گسترش آن مورد استفاده قرار می گیرد. این دارو به دلیل تداخل با میزان دریافتی ویتامین K می تواند موجب خونریزی یا  لخته شدن شود. پس باید مقدار مصرف آن ها برابر باشد.

آنتی بیوتیک ها

آنتی بیوتیک ها می توانند مانع رشد و حیات باکتری ها به ویژه باکتری های مفیدی شوند که در داخل روده ویتامین K تولید می کنند. مصرف بیش از یک هفته ای آن ها موجب ایجاد کمبود این ویتامین در بدن می شود.

داروهای کاهنده چربی خون

استفاده از داروهای کاهنده کلسترول خون مانند کلستیرامین به مدت چندین سال موجب کاهش جذب ویتامین K شود. زیرا ویتامین K یک ویتامین محلول در چربی است.

داروهای ضد تشنج

مصرف داروهای صد تشنجی مانند فنی توئین و دیلانتین در دوران بارداری یا شیردهی موجب کاهش مقدار این ویتامین در جنین یا نوزاد شود.

اورلیستات

اورلیستات یک داروی کمکی برای کاهش وزن است که چربی های بدن و به دنبال آن ویتامین های محلول در چربی را دفع می کند. این دارو باید با دستور پزشک مصرف شود.

میزان مصرف ویتامین K

جذب این ویتامین از طریق رژیم غذایی انجام می گیرد و البته نیازی به مقدار مصرف بالا نیست. چنانچه در زنان و مردان بالای ۱۹ سال این میزان به ترتیب ۹۰ میکروگرم و ۱۲۰ میکروگرم در روز می رسد. استفاده از این ویتامین در دوران شیردهی و بارداری نیز ۹۰ میکروگرم توصیه شده است.

کمبود ویتامین K

به دلیل اهمیت ویتامین K در انعقاد خون، کمبود آن آسیب های جبران ناپذیری به بدن ما وارد می کند و موجب به وجود آمدن کبودی و خطر خونریزی شود. ضعف و سستی استخوان ها و در نتیجه ی آن پوکی استخوان از دیگر دستاوردهای منفی کمبود ویتامین K است.

بارزترین و خطرناک ترین علائم کمبود این ویتامین خونریزی شدید ناشی از بریدگی، زخم و تزریق است.

ویتامین E

یکی از ویتامین های محلول در چربی، ویتامین E است که از طریق رژیم غذایی قابل دریافت است.

انواع ویتامین E

این ویتامین به دو دسته توکوفرول ها و توکوترینول ها طبقه بندی می شوند.

توکوفرول ها

این دسته از ویتامین های E به مقدار بیشتری در بدن یافت می شود. آلفا، بتا، گاما و دلتا از دسته ی این نوع ویتامین های E هستند.

توکوترینول ها

این نوع ویتامین های E به مقدار کمتری نسبت به نوع توکوفرول ها در بدن وجود دارند ولی به مانند آن ها به چهار دسته ی آلفا، بتا، گاما و دلتا تقسیم بندی می شود.

منابع مهم ویتامین E

روغن آفتابگران، روغن جوانه ی گندم، انواع بادام، فندق، آووکادو، زردآلو خشک، اسفناج و کرم های مرطوب کننده حاوی مقدار زیادی ویتامین E هستند.

نقش ویتامین E در بدن

پوست

آبرسانی و مرطوب کردن پوست از اصلی ترین فواید این ویتامین است. التیام زخم و تاول از دیگر فواید این ویتامین هستند. همچنین محققان به این نتیجه رسیده اند که ویتامین E برای مقابله با تشعشات ماورابنفش آفتاب مفید است.

محافظت از سلول ها

ویتامین E دارای خاصیت آنتی اکسیدانی است که باعث می شود سلول ها از صدماتی مانند آلاینده های هوا، مصرف دخانیات، تشعشعات UV و سوخت و ساز داخلی در امان بمانند.

موها

این ویتامین نقش عمده ای در جلوگیری از خشکی موی سر و رطوبت رسانی به پوست سر می شود. همچنین به دلیل خاصیت آنتی اکسیدانی، مو را در برابر صدمات محیطی حفظ می کند.

بهبود سیستم ایمنی

ویتامین E باعث بالا رفتن سیستم ایمنی در مقابله با ویروس ها و باکتری ها می شود.

تنظیم کلسترول

این ویتامین شریان ها را باز می کند و با این عمل مانع از افزایش فشار خون و کلسترول در بدن می شود.

تداخل ویتامین E با داروها

داروهای ضد انعقاد خون و شیمی درمانی از جمله داروهایی هستند که تحت تاثیر مکمل های ویتامین E قرار بگیرند. داروهای ضد انعقاد ممکن است باعث ایجاد خونریزی و داروهای شیمی درمانی کم اثر باشند.

همچنین داروی تاموکسیفن که برای بیماران سرطان سینه تجویز می شود با مصرف مکمل های قوی این ویتامین تداخل دارد.

میزان مصرف ویتامین E

مقدار مصرف روزانه این ویتامین در افراد بالغ ۱۵ میلی گرم است که به مصرف ماهیانه یک و نیم عدد قرص ویتامین E400 می رسد.

کمبود ویتامین E

کمتر افرادی سالمی هستند که به کمبود این ویتامین دچار می شوند ولی وجود عواملی چون ژنتیک، ابتلا به بیماری هایی همچون سلیاک، پانکراتیت مزمن، فیبروز سیستیک و کلستاتیک کبد می تواند باعث ایجاد کمبود ویتامین E شود.

علائم کمبود ویتامین E

بی حسی و سوزن سوزن شدن دست و پا، اختلال در حرکات بدن، کاهش سیستم ایمنی، کاهش قدرت عضلانی و ضعف در بینایی از جمله علائم کمبود این ویتامین هستند.

ویتامین A

از ویتامین های مهم محلول در چربی است که فواید بسیاری برای بدن انسان ها دارد که شامل دو نوع رتینوئیدها و کاروتنوئیدها است.

انواع ویتامین A

رتینوئیدها

این نوع ویتامین A در مواد غذایی با منشا حیوانی مانند لبنیات، جگر و گوشت گاو، تخم مرغ و ماهی ها وجود دارد. این نوع ویتامین ها دارای رتینول هستند.

کاروتنوئیدها

نوع دیگری از ویتامین های A با منشا گیاهی که دارای بتاکاروتن هستند و پیش ساز ویتامین A می باشند. این ویتامین را می توان در هویج، کدو حلوایی، طالبی، هلو و انبه یافت.

فواید ویتامین A

جلوگیری از بیماری های چشم

از مهم ترین تاثیرات این ویتامین می توان به تقویت بینایی است. افراد با مصرف ویتامین A از ابتلا به بیماری های آب مروارید و کوررنگی پیشگیری می کنند.

سرطان

استفاده از ویتامین A نوع کاروتنوئید می تواند از بروز سرطان های سینه، روده بزرگ، مری، پروستات، رحم و ملانوما (نوعی سرطان پوستی) جلوگیری کند.

سلامت دستگاه تولیدمثل

این ویتامین در تولید اسپرم در مردان و کیفیت تخمک گذاری در زنان نقش مهمی ایفا می کند. در رشد و نمو اندام های حیاتی جنین مانند قلب، چشم، کلیه، ریه، پانکراس و دستگاه عصبی در دوران بارداری نیز از نقش های مهم این ویتامین هستند.

بیماری کولیت

بیماری التهاب لایه مخاطی داخلی روده بزرگ کولیت می گویند. در این بیماری جذب مواد غذایی به راحتی صورت نمی گیرد. مصرف ویتامین A از ابتلا افراد به این بیماری جلوگیری می کند.

بیماری های پوستی

برای درمان عوارض و مشکلات پوستی مانند آکنه مصرف مکمل ها و کرم های حاوی رتینوئید به دستور پزشک تجویز می شود.

میزان مصرف ویتامین A

زنان روزانه در حدود ۷۰۰ میکروگرم و مردان ۹۰۰ میکروگرم ویتامین A نیاز دارند اما نیاز زنان باردار و شیرده بسیار بیشتر از این مقدار است و به ترتیب به ۷۷۰ میکروگرم و ۱۳۰۰ میکروگرم در روز می رسد.

کمبود ویتامین A

بیماری های چشمی

شاید مهم ترین مشکلات کمبود این ویتامین مربوط به چشم باشد. شب کوری و خشک چشمی در صورت عدم دریافت ویتامین A اتفاق می افتد. خشک چشمی عوارضی است که ممکن است حتی منجر به از دست دادن بینایی شود و می توان با استفاده از مکمل ها باعث برطرف شدن این مشکل شد.

خشکی پوست

عدم دریافت کافی ویتامین A می تواند موجب ایجاد مشکلات پوستی شود. زیرا این ویتامین نقش مهمی در تشکیل سلول های پوست ایفا می کند. براساس تحقیقات مصرف ۱۰ الی ۴۰ میلی گرم آلزترتینوئین (نوعی ویتامین (A به کاهش بیماری اگزما کمک کند.

مصرف بیش از حد ویتامین A

مصرف بیش از اندازه ی این ویتامین در بدن موجب بروز مسمومیت و نارسایی کبد شود که علائمی همچون اختلالات گوارشی (استفراغ و اسهال)، سردرد، خستگی و دردهای عضلانی به همراه دارد.

ویتامین D

یکی دیگر از ویتامین های محلول در چربی که کنترل کلسیم و فسفات بدن را برعهده دارد.

منابع مهم ویتامین D

این ویتامین در غذاهای حیوانی چرب به ویژه تخم مرغ، گوشت و روغن ماهی یافت می شود. طی سه روز در هفته و به مدت ۱۵ الی ۲۰ دقیقه با قرار گرفتن در برابر نور آفتاب، این ویتامین را دریافت نمود.

فواید ویتامین D

این ویتامین با کنترل کلسیم و فسفات خون به ساخت استخوان کمک می کند. پیشگیری از پوکی استخوان در افراد مسن، تقویت سلامت قلب و کنترل فشار خون، تنظیم قند خون، پیشگیری از ابتلا به ام اس، تقویت سیستم ایمنی بدن و برخی از سرطان ها نظیر روده بزرگ، پستان و پروستات از عملکردهای موثر ویتامین D در بدن انسان است.

میزان مصرف ویتامین D

مقدار مورد نیاز بدن ما به این ویتامین فقط ۱۵ میکرو گرم است. نیاز به خوردن ویتامین D در افرادی که در شهرها زندگی می کنند نسبت به مردمان کوه و دشت ها، بیشتر است.

کمبود ویتامین D

کمبود این ویتامین می تواند موجب شکل گیری مشکلاتی از جمله دردهای استخوانی و پوکی استخوان، افسردگی، عدم التیام سریع تر زخم، احساس ضعف و خستگی، ضعف سیستم ایمنی بدن در برابر ویروس ها و باکتری های بیماری زا و نرمی استخوان در کودکان شود.

مصرف بیش از اندازه ویتامین D

مصرف بیش از اندازه ی مکمل های این ویتامین منجر به مسمومیت می شود. هر چند به ندرت این اتفاق می افتد اما در صورت بروز می تواند موجب ظهور علائمی از قبیل حالت تهوع، تکرر ادرار، یبوست، تشنگی زیاد، اشتهای کم، آتاکسی (نوعی بیماری عصبی) و ضعف شود.

همچنین میزان بالای کلسیم ناشی از مصرف زیاد این ویتامین به تجمع آن در عروق می انجامد که می تواند به قلب و کلیه ها آسیب برساند.