میکروب و انواع آن در یک نگاه کوتاه
به موجودات ریزی که بدون میکروسکوپ قابل مشاهده نیستند، میکروب گفته می شود. این موجودات شامل انواع مختلفی چون باکتری ها، ویروس ها، قارچ ها، آغازیان و… هستند که بعضی از آن ها عامل بیماری زا و برخی دیگر برای سلامتی انسان ها مفید هستند. در کتاب علوم پایه نهم میکروب ها معرفی شده اند. بدن انسان یکی از میزبان های این موجودات است و به این موجودات میکروارگانیسم نیز گفته می شود. در این مقاله نشریه جهان شیمی فیزیک به تعریف میکروبها و انواع آن ها می پردازیم.
فهرست مطالب :
۱- تاریخچه کشف میکروب ها
۲- میکروب چیست؟
۳- باکتری ها
۴- آرکی باکتری ها
۵- ویروس ها
۶- قارچ ها
۷- کپک ها
۸- آغازیان
۹- جانوران و گیاهان میکروبی
۱۰- نمونه هایی از میکروب ها
۱- تاریخچه کشف میکروب ها :
قبل از این که میکروبها کشف شوند، دانشمندان از وجود این موجودات کاملا مطمئن بودند. مارکوس ترنتیوس کسی بود که در کتاب کشاورزی خود به وجود این موجودات ریز که با چشم قابل مشاهده نیستند، اشاره کرده بود. در سال ۱۶۶۵، آنتونی فان لیوون هوک اولین کسی بود که توانست میکروبها را با اولین میکروسکوپی که ساخته ی خودش بود، مشاهده کند. در فاصله سال های ۱۸۲۲ تا ۱۸۹۵، لویی پاستور، با مطالعات خود نشان داد که علت این که مواد غذایی فاسد می شوند، ورود میکروارگانیسم ها از طریق هوا و گردو غبار به داخل آن هاست.
رابرت کخ نیز کسی بود که در سال ۱۸۷۶ با مطالعه ی خون افراد مبتلا به سیاه زخم، وجود باکتری باسیلوس آنتراسیس را در آن ثابت کرد. او این موضوع را بیان کرد که میکروبها عامل بسیاری از بیماری ها هستند. اصول او امروزه در میکروب شناسی بسیار مورد استفاده قرار می گیرد.
۲- میکروب چیست؟
به موجودات ریز میکروسکوپی، میکروب یا میکروارگانیسم می گویند که فقط با میکروسکوپ قابل مشاهده هستند. این میکروارگانیسم ها در همه جا وجود دارند، در روی پوست و بدن انسان، خاک زمین، گیاه، آب و هوا می توان آن ها را یافت. میکروب ها مواد مورد نیاز برای ادامه زندگی خود را از ته مانده های مواد غذایی، زباله ها، مدفوع و بدن انسان تأمین می کنند. بعضی از این موجودات باعث ایجاد بیماری های مختلفی می شوند و عفونت زا می باشند. اما برخی دیگر برای جانداران دیگر و طبیعت مفید بوده و حتی وجود آن ها برای ادامه حیات لازم و ضروری است. از انواع این موجودات میکروسکوپی می توان باکتری ها، قارچ ها، آغازیان، ویروس ها و … را نام برد و به توضیح هر کدام از آن ها در زیر می پردازیم.
۳- باکتری ها :
میکروارگانیسم های تک سلولی که اولین آن ها در زمین هستند و هسته ندارند، باکتری ها هستند. بررسی فسیلی به اثبات می رساند که باکتری ها از ۳,۵ میلیارد سال پیش وجود داشتند. باکتری ها دارای اندامک های با غشا، مانند هسته، میتوکندری، شبکه آندوپلاسمی و … نیستند. اما سیتوپلاسم و مواد درونی آن ها توسط یک دیواره سلولی ضخیم محافظت می شود. این دیواره از جنس پپتیدوگلیکان است. باکتری ها دارای اندازه های مختلفی، کوچکتر یا بزرگتر از سلول های بدن انسان و شاید برخی کوچکتر از اندازه ویروس ها وجود دارند.
دو دسته باکتری ها وجود دارند. یک دسته که وجودشان برای ما مفید است. مانند باکتری هایی که در دستگاه گوارش وجود دارد و برای هضم غذا لازم است، یا باکتری هایی که در تثبیت نیتروژن دخالت می کنند. اما دسته ی دیگر باکتری ها که از قضا بسیار مورد توجه انسان ها بوده و هست، باکتری هایی هستند که باعث ایجاد بیماری ها در بدن می شوند. مانند باکتری های ایجاد کننده عفونت پوستی، یا باکتری هایی که باعث مسمومیت غذایی می شوند. باکتری هایی که عامل ایجاد بیماری ذات الریه و یا عفونت گلو می شوند و موارد زیاد دیگر.
۴- آرکی باکتری ها :
این نوع از میکروب ها از نظر بیوشیمیایی با باکتری ها متفاوت هستند، اما مانند آن ها فاقد هسته بوده و از نظر ظاهر شبیه آن ها هستند. غشای این نوع از میکروب ها دارای لیپید بوده و کروموزوم حلقوی در ژنوم آن ها وجود دارد. آرکی باکتری ها دارای دیواره سلولی بوده و در شرایط محیطی سخت و یا در روده و پوست انسان ها یافت می شوند.
۵- ویروس ها :
این میکروب ها از سلول تشکیل نشدند و ذراتی هستند که محتویات آن ها مانند ژنوم، پروتئین و گاهی اوقات لیپیدها در داخل پوسته ی پروتئینی قرار دارد. ویروس ها چون توانایی تکثیر ندارند جزء موجودات زنده دسته بندی نمی شوند و فقط در صورتی می توانند به بقا ادامه دهند که وارد سلول های دیگر شده و با اختیار گرفتن متابولیسم آن سلول، آن را تحت کنترل خود در آورند. ویروس ها به عنوان ذرات بیماری زا شناخته می شوند و علاوه بر این که سلول های انسان را آلوده و بیمار می کنند، حتی باعث آلوده کردن موجودات دیگری مانند باکتری ها نیز می شوند. به این نوع از ویروس ها، باکتریوفاژ گفته می شود. ویروس ها گاهی باعث بیماری های بی خطری مانند سرماخوردگی می شوند، اما ویروس هایی هم هستند که عامل بیماری های خطرناکی مانند ایدز هستند.
۶- قارچ ها :
قارچ ها ارگانیسم هایی هستند که درای اندامک های حاوی غشا، مانند هسته و میتوکندری هستند و از جنس کیتین دیواره سلولی دارند. قارچ ها که ممکن است به طور طبیعی در بدن وجود داشته باشند، بیشتر در نواحی گرم و مرطوب مانند زیر سنگ ها رشد می کنند. قارچ هایی هم هستند که باعث ایجاد بیماری های مختلفی می شوند. مثلا عفونت قارچی ناخن و پای ورزشکاران، قارچ های سطح مخاطی دهان، عفونت قارچی اندام های تناسلی و گاهی التهاب ریه نمونه هایی از آن هاست. از مهمترین قارچ ها می توان به مخمرها، کپک ها و قارچ های خوراکی اشاره کرد. قارچ ها می توانند با نفوذ در گیاهان و حیوانات، با تجزیه ی آن ها، مواد مغذی را از آن خارج می کنند.
نکته :
پنی سیلین از نوعی کپک که یک قارچ محسوب می شود، ساخته شده است که در زندگی بشر داروی بسیار مهمی محسوب می شود.
۷- کپک ها :
کپک ها رال نمی توان جزء قارچ های واقعی دانست. این میکروب ها می توانند با تشکیل شدن در گیاهان و مواد غذایی دیگر باعث فاسد شدن و خرابی آن ها شوند. کپک های مخاطی نمونه ای از کپک ها هستند که به صورت یک ارگانیسم واحد، از قرار گرفتن در کنار هم، عمل می کنند.
۸- آغازیان :
این گروه از میکروب ها دارای هسته بوده و می توانند تک سلولی و یا چند سلولی باشند که نوع چند سلولی آن ها زندگی دسته جمعی یا کلونی شکل دارند. این گروه از جانداران در هیچ گروهی از موجودات قرار نمی گیرند و گروه منحصر به فردی هستند. تهیه ی غذای آن ها توسط فتوسنتز و از طریق کلروپلاست می باشد و به راه های مختلفی تولید مثل می کنند. این گروه از موجودات برای حرکت و جابه جایی از تاژک ها و مژک ها استفاده می کنند. بیماری هایی مانند مالاریا توسط آغازیان انگلی ایجاد می شود.
۹- جانوران و گیاهان میکروبی :
از جانوران میکروبی می توان به سخت پوستان و بندپایان اشاره کرد. این جانوران که چند سلولی می باشند دارای اندامک های غشاداری مانند هسته و میتوکندری هستند. دیواره ی سلول های این جانوران سخت و محکم نبوده و قادر به تهیه غذای خود نیستند. اما گیاهان میکروسکوپی بر خلاف جانوران میکروسکوپی به صورت تک سلولی هستند و سلول های آن ها دارای اندامک های غشادار است و دیواره ی سلولزی دارند. این گیاهان غذای خود را به وسیله فتوسنتز و کلروپلاست می سازند.
۱۰- نمونه هایی از میکروب ها :
از انواع میکروب ها می توان به باکتری استرپتوکوک (عامل ایجاد گلودرد عفونی، مخملک، عفونت های پوستی و ماهیچه ای)، انگل مالاریا (عامل ایجاد بیماری مالاریا با علایمی مانند تب، کم خونی همولیتیک و تشنج)، باکتری لاکتوباسیلوس (باکتری مفید موجود در روده انسان برای کمک به سیستم ایمنی بدن برای مواجه با بیماری های گوارشی) و سیانوباکتری ها (تبدیل نیتروژن معدنی به شکل های آلی و تبدیل دی اکسیدکربن به اکسیژن را انجام می دهند) را نام برد.
