گروه خونی چیست؟ – انواع و تعیین گروه های خونی چگونه است؟

عواملی که روی سلول های خونی وجود دارند، گروه خونی را تعیین می کنند. این عوامل آنتی ژن هایی هستند که شامل دو دسته ABO و آنتی ژن های عامل Rh هستند. این آنتی ژن ها بر روی گلبول های قرمز خون قرار دارند و می توانند هشت گروههای خونی مختلف را در بدن افراد ایجاد کنند. در کتب علوم پایه دهم گروه های خونی معرفی شده است. گروهای خون به طور ارثی از پدر و مادر به فرزندان منتقل می شود. در این مقاله نشریه جهان شیمی فیزیک با انواع گروه های خون و چگونگی تشکیل آن ها آشنا می شوید.

فهرست مطالب :

۱- گروه خون

۲- سیستم تعیین گروه خونی

۳- انواع گروه های خونی

۴- وراثت و انتقال گروه خون

۵- انتقال خون

۶- طریقه تعیین گروه خونی

۷- گروه های خون کمیاب

۸- بیماری های خونی

۱- گروه خون :

خون از مایع زرد رنگی به نام پلاسما و سلول های خونی (گلبول های قرمز، گلبول های سفید و پلاکت ها) تشکیل شده است. این سلول ها در پلاسما شناور هستند. گلبول های قرمز با مولکول های پروتئینی خود به نام هموگلوبین مسئول انتقال اکسیژن از ریه ها به بافت ها می باشند. گلبول های سفید مسئول مبارزه با عوامل بیگانه و عفونت زا هستند. در نهایت پلاکت ها به عنوان کوچکترین سلول های خونی وظیفه انعقاد خون را بر عهده دارند.

اما گروههای خون توسط پروتئین های خاصی به نام آنتی ژن ها که در سطح گلبول های قرمز قرار دارند و همچنین توسط آنتی بادی هایی که داخل پلاسما هستند تعیین می شوند. آنتی ژن ها در دو سیستم ABO و Rh مسئول ایجاد گروه های خونی در افراد می باشند. آنتی بادی ها نیز بخشی از سیستم دفاعی بدن محسوب می شوند که در مواجه با عوامل بیگانه، به مبارزه با آن ها می پردازند.

۲- سیستم تعیین گروه خونی :

همان طور که در بالا گفته شد آنتی ژن های سطح گلبول های قرمز و آنتی بادی های پلاسما گروه های خون را تعیین می کنند.

گروه خونی A : در این گروه خونی روی سطح گلبول های قرمز آنتی ژن A و در پلاسمای آن آنتی بادی B وجود دارد. این نوع از آنتی بادی به سلول های خونی که آنتی ژن B دارند حمله می کند.

گروه خونی B : در این نوع از گروه خون سطح گلبول قرمز دارای آنتی ژن B و پلاسمای آن دارای آنتی بادی A می باشد که ضد آنتی ژن A می باشد.

گروه خونی AB : در افرادی که گروه خون AB دارند روی گلبول های قرمز، هر دو آنتی ژن A و B وجود داشته و هیچ آنتی بادی در پلاسمای آن ها وجود ندارد و به همین دلیل می تواند از همه ی گروههای خونی، خون دریافت کند.

گروه خونی O : در افرادی با گروه خونی O هیچ آنتی ژنی در سطح گلبول های قرمز وجود نداشته ولی هر دو آنتی بادی A و B در پلاسمای آن موجود می باشدو به دلیل نداشتن آنتی ژن، به تمام گروه های خونی می تواند خون اهدا کند.

در گلبول های قرمز فاکتور دیگری وجود دارد که در تعیین نوع گروه های خون موثر است و آن عامل Rh می باشد. اگر در خون افراد این عامل روی گلبول قرمز وجود داشته باشد، گروه خونی او مثبت است و اگر گلبول قرمز فاقد این عامل باشد، فرد دارای گروه خونی منفی خواهد بود.

۳- انواع گروه های خونی :

با توجه به مطالب گفته شده در بالا در کل، هشت گروه خونی مختلف در افراد شناسایی می شود. این گروه های خون همراه با درصد افرادی که دارای آن ها هستند بدین ترتیب است : A منفی (۶ درصد)، A مثبت (۳۴ درصد)، B منفی (۲ درصد)، B مثبت (۹ درصد)، AB منفی (۱ درصد)، AB مثبت (۳ درصد)، O منفی (۷ درصد) و O مثبت (۳۸ درصد).

۴- وراثت و انتقال گروه خون :

گروه خونی هر فردی به صورت ژنتیکی و ارثی از پدر و مادر او به ارث می رسد. فنوتیپ و گروه خون نوع AB دارای ژنوتیپ AB می باشد و چون O همیشه در این ژنوتیپ ها، مغلوب می باشد، پس گروه خون A دارای ژنوتیپ های AA و AO، و B دارای ژنوتیپ BB و BO می باشد. گروه O دارای ژنوتیپ OO می باشد. حال با توجه به این مطالب، اگر پدر و مادر، هر دو، دارای گروه خون A باشند، نوزاد با توجه به احتمال قرار گرفتن آنتی ژن ها در کنار هم، می تواند ژنوتیپ AA، AO، OA و یا OO را داشته، پس گروه خونی A یا O خواهد داشت.

در مثالی دیگر اگر پدر و مادر دارای گروه های خون AB و A باشند، نوزاد با توجه به نوع ژنوتیپ های احتمالی، می تواند گروه خون A، B و یا AB داشته باشد.

۵- انتقال خون :

وقتی خون را از یک فرد به فرد دیگری که نیازمند خون می باشد منتقل کنند، انتقال خون در واقع انجام شده است. اما باید خون فردی که اهدا کننده ی خون می باشد با خون فردی که گیرنده ی خون است، مطابقت داشته باشد. با توجه به این موضوع هر کس با گروه خون خاص، فقط می تواند از افرادی با گروه های خونی خاص، خون بگیرد. در صورت عدم مطابقت خون این افراد در اثر آمیزش با هم، باعث چسبیدن گلبول های قرمز به هم شده و تشکیل لخته و رسوب را می دهد. وجود لخته در گردش خون افراد باعث بیماری و ایجاد سکته می شود.

اگر کسی دارای گروه خون A باشد، به افرادی که دارای گروه خون A یا AB باشند، می تواند خون بدهند و فرد دارای گروه خون B به افراد با گروه خونی B یا AB می توانند خون بدهد. در میان گروه های خونی به AB، گیرنده ی همگانی گفته می شود. چون می تواند از همه نوع گروه های خونی، خون دریافت کند. همچنین به گروه خون O، دهنده ی همگانی گفته می شود که به دلیل نداشتن آنتی ژن، به همه ی گروه های خونی، می تواند خون اهدا کند.

نکته :

در مورد فاکتور Rh نیز، افرادی که مثبت هستند می توانند از افراد با گروه های خون مثبت یا منفی، خون دریافت کنند ولی افرادی که فاقد Rh بوده و منفی می باشند، فقط از افرادی با گروه های خون منفی، می توانند خون دریافت کنند.

۶- طریقه تعیین گروه خونی :

در یک روش برای تعیین گروههای خونی، خون با گروه خون مجهول را با مقداری از خونی که دارای آنتی بادی مشخصی (A یا B) استف مخلوط کرده و از روی تشکیل یا عدم تشکیل رسوب می توان نوع آن را تعیین کرد. اگر گروه خونی در نمونه ی مجهول، A باشد با خون دارای آنتی بادی A تشکیل رسوب و با خون دارای آنتی بادی B رسوب نمی دهد. گروه خونی B با آنتی بادی B رسوب داده و با آنتی بادی A رسوب نمی دهد.

گروه خون AB با هر دو آنتی بادی تشکیل رسوب داده و گروه خون O با هیچ کدام از آنتی بادی ها رسوب نمی دهد. همچنین اگر نمونه خون مجهول، با مقداری از خون دارای آنتی بادی Rh تشکیل رسوب دهد، مثبت بوده و در صورت عدم تشکیل رسوب، منفی خواهد بود. به این روش تعیین گروه های خونی، «سل تایپ» می گویند.

در روش دیگر که «ریورز تایپ» نام دارد، با تعیین آنتی بادی های پلاسما با استفاده از نمونه خون های A و B، می توان نوع آن را تعیین کرد. در اینجا نیز از تشکیل لخته و رسوب می توان این آزمایش را کنترل کرد. منظور از رسوب و تشکیل لخته، چسبیدن گلبول های قرمز به هم است.

۷- گروه های خون کمیاب :

بعضی از گروه های خون نیز وجود دارد که توسط آنتی ژن هایی به جز ABO و Rh تعیین می شوند و به آن ها گروه های خون کمیاب می گویند. در تعیین این گروه های خونی بیش از ۶۰۰ نوع آنتی ژن دخالت دارند. یکی از این گروه های خونی بمبئی یا Hh نامیده می شود که آنتی ژن گلبول قرمز را نداشته ولی آنتی بادی H را در پلاسما دارد. از هر یک میلیون نفر، ۴ نفر دارای این نوع گروه خون هستند.

نوع دیگر از این نوع گروه های خون، گروه خون طلایی است. در خون این افراد هیچ آنتی ژن Rh ی وجود ندارد. در جهان فقط ۵۰ نفر از این نوع گروه خون دارند و مواقعی که به خون احتیاج دارند با مشکل اهدا مواجه هستند. نوع دیگر گروه خون Kell می باشد که دارای ۲۵ آنتی ژن بوده که نقش مهمی در واکنش های ایمنی دارند.

۸- بیماری های خونی :

وقتی در سلول های خونی یعنی پلاکت ها و گلبول های سفید و قرمز مشکل ایجاد شود، اختلالات زیادی را ایجاد می کند و سبب بیماری می شود. افزایش یا کاهش تعداد پلاکت ها، افزایش یا کاهش گلبول های قرمز، فشار خون بالا، کم خونی یا لوسمی و بسیاری از بیماری های دیگر از این نوع هستند. اگر سیستم ایمنی بدن ضعیف باشد، فرد بیشتر در مقابل بیماری های خونی قرار می گیرد. عفونت در خون می تواند یکی از عوامل ایجاد بیماری های خونی باشد.