رحم و تولیدمثل در انسان چیست؟ – پروسه لقاح سلول های جنسی

رحم و تولیدمثل در انسان امری حیاتی و طبیعی است. تولیدمثل در انسان ها از نوع تولید مثل جنسی است، که طی آن جنس نر اسپرم و جنس ماده تخمک را که هر دو سلول های هاپلوئیدی هستند تولید می کند. طی آمیزش جنسی، این گامت های جنسی بالغ ۲۳ کروموزومی با هم ترکیب شده و سلول دیپلوئید تخم را ایجاد می کنند. در جنس ماده انسان، جنین در اندامی به نام رحم تشکیل می شود که این اندام در ناحیه لگن و میان مثانه و رکتوم قرار گرفته است. موضوع رحم و تولیدمثل در انسان در کتاب درسی علوم سال هشتم و زیست یازدهم بحث شده است. در این مقاله نشریه جهان شیمی فیزیک کارکرد رحم و تولیدمثل در انسان را بررسی خواهیم کرد.

فهرست مطالب :

۱- تولیدمثل

۱-۱- تولیدمثل جنسی

۲-۱- تولیدمثل غیر جنسی

۲- لقاح در انسان و نتایج آن

۳- دستگاه تولیدمثل مرد

۴- رحم و تولیدمثل در انسان (زن)

۱-۴- رحم

۲-۴- واژن

۳-۴- تخمدان

۴-۴- لوله فالوپ

۱- تولیدمثل :

فرایندی بیولوژیک که طی آن از والد یا والدین فرزند یا فرزندانی متولد می شود، تولید مثل نام دارد. هر ارگانیسمی که وجود دارد در پی تولید مثل به وجود آمده است و این عمل، اهمیت حیاتی بسیار بالایی دارد. در واقع تولید مثل به دو صورت جنسی و غیر جنسی انجام می شود.

۱-۱- تولیدمثل جنسی :

در همه جاندارانی که تولید مثل جنسی دارند، سلول جنسی نر با سلول جنسی ماده لقاح می یابد و سلول تخم را ایجاد می کند. لقاح نیز به دو صورت خارجی و داخلی انجام می شود. در لقاح خارجی گامت ها یا سلول های جنسی از بدن جاندار خارج می شوند و در خارج از بدن لقاح می یابند. لقاح داخلی همان طور که از اسمش پیداست درون بدن انجام می شود، به طوری که اسپرم وارد بدن جاندار ماده شده و در آن جا با تخمک لقاح می یابد. پرندگان، خزندگان و پستانداران لقاح داخلی دارند.

۲-۱- تولیدمثل غیر جنسی :

تولیدمثل غیر جنسی بیشتر در موجودات پست تر و ابتدایی تر دیده می شود. به این صورت که در این گونه ها جنس نر و ماده به تفکیک وجود ندارد و تولیدمثل از راه لقاح دو جنس انجام نمی شود بلکه جاندار به تنهایی تولید مثل می کند و موجودی همانند خود ایجاد می کند. برخی از خزندگان، باکتری ها و برخی از حشرات می توانند تولید مثل غیر جنسی انجام دهند.

۲- لقاح در انسان و نتایج آن :

طی لقاح، اسپرم از غشای اووسیت عبور می کند و وارد تخمک می شود. این عبور به کمک آنزیم های آکروزومی سر اسپرم و حرکات دم آن میسر می شود. فقط قسمت سر و دم اسپرم وارد محدوده تخمک می شود زیرا غشا سیتوپلاسمی آن هنگام ورود، به غشا اووسیت می چسبد و در محل چسبندگی از بین رفته و در خارج اووسیت باقی می ماند. در طبقه شفاف اطراف اووسیت ها رسپتورهای اختصاصی وجود دارد که در هر گونه با دیگر گونه ها متفاوت بوده و فقط با اسپرم جنس نر هم گونه جفت می شود. دو مورد از نتایجی که طی لقاح حاصل می شود شامل موارد زیر است.

* در اثر لقاح، سلول های جنسی هاپلوئیدی با هم ترکیب شده و سلول تخم دیپلوئیدی را به وجود می آورند که قادر به ادامه حیات و تکثیر شدن است.

* جنسیت جنین در مرحله لقاح تعیین می شود به طوری که اگر اسپرم کروموزوم Y داشته باشد تخم لقاح یافته مذکر و اگر اسپرم کروموزوم X داشته باشد تخم حاصله مونث می شود.

۳- دستگاه تولیدمثل مرد :

دستگاه تولید مثل مرد از یک جفت بیضه (که درون کیسه بیضه جای دارد)، مجاری اپیدیدیم، مجاری دفران، مجاری وابران یا اسپرم بر، مجاری انزالی، آلت تناسلی و غدد ضمیمه ای و پروستات تشکیل شده است. درون اسپرم ها لوله های سمینیفر قرار دارند که اسپرم را می سازند. اسپرم ها بعد از ساخته شدن در اپی دیدیم نگهداری می شوند که لوله پر پیچ و خمی در پشت بیضه است. هر اپی دیدیم از راه لوله دیگری به نام و از دفران به یک مجزای انزالی متصل می شود که این مجرا هم به پیشابراه ختم می شود. این غده ها هر کدام مایعاتی را ترشح می کنند که اسپرم ها را تغذیه کرده و حرکت آن ها را آسان می کنند.

اسپرماتوزوئید یا گامت جنس مذکر و هورمون جنسی مردانه (تستسترون) که صفات ثانویه جنسی را ایجاد می کند، در بیضه ها تولید می شوند. غدد وزیکول سمینال، غدد کوپر و غده پروستات غدد ضمیمه ای دستگاه تولید مثلی مرد هستند که مایع ترشحی آن ها محل حرکت اسپرم ها است. در واقع این مایع موجب انتقال اسپرم به دستگاه تناسلی زنانه نیز می شود. آلت تناسلی نر کاربرد دوگانه دارد، یعنی محل عبور ادرار و مایع منی است. برخی از وظایف دستگاه تولید مثل مردانه شامل موارد زیر می باشد :

* انجام عمل جنسی و کمک به لقاح

* تولید اسپرم

* تولید هورمون های جنسی و تنظیم اعمال تولید مثلی مردانه

* سوخت و ساز سلولی

* رشد

۴- رحم و تولیدمثل در انسان (زن) :

دستگاه تولید مثل زن از اندام های تولید مثلی داخلی که شامل رحم، واژن، یک جفت لوله رحمی و یک جفت تخمدان است و اندام تناسلی خارجی که شامل ولووا، لب های بزرگ، لب های کوچک، غدد بارتونین، اسکین یا غدد پوستی، کلیتوریس، هشتی و مجاری ادرار و هایمن تشکیل شده است. غدد پستانی نیز به دلیل این که عملکری وابسته به دستگاه تولید مثلی دارند، همراه با این دستگاه مطالعه می شوند. تولید گامت ماده یا تخمک، محافظت از تخم بعد از لقاح و همچنین محافظت از جنین ایجاد شده از جمله وظایف دستگاه تولید مثلی در زن است.

دستگاه تولید مثلی زن با تولید هورمون های جنسی فعالیت های این اندام و سایر اندام های بدن را کنترل می کند.  در ادامه به بررسی بخش های مختلف دستگاه تولید مثل زن و رحم می پردازیم.

۱-۴- رحم :

اندامی که محل رشد جنین است رحم نام دارد، این اندام تو خالی به شکل گلابی است. قسمت های مختلف رحم شامل دهانه رحم که همان قسمت پایینی رحم بوده و به مهبل ختم می شود، تنه رحم یا بدنه اصلی رحم که محل نگهداری جنین است، گردن رحم که به تخمدان ها وصل می شود، (این اتصال به وسیله لوله های فالوپ رخ می دهد)، همچنین این قسمت به داخل مهبل و دهانه رحم باز می شود. یکی از قوی ترین ماهیچه های بدن یک زن ماهیچه ها رحم او است. در هنگام زایمان عضلات رحم برای رشد جنین و بیرون کشیدن آن منقبض و منبسط می شوند.

رحم در حالت طبیعی ۷.۵ سانتی متر طول و ۵ سانتی متر عرض دارد. این اندام در حین انجام فعالیت جنسی، جریان خون را به سمت لگن و دستگاه تناسلی خارجی هدایت می کند. اندام رحم و تولید مثل انسان در زنان دیده می شود.

۲-۴- واژن :

کانالی که به دهانه رحم وصل می شود مهبل یا واژن نام دارد. این کانال از بافت های مختلف همبند، غشایی و نعوظ تشکیل شده است. واژن به دلیل داشتن ساختار عضلانی توانایی انقباض دارد. وظیفه مرطوب نگه داشتن و محافظت از واژن بر عهده غشاهای مخاطی است که دیواره عضلانی واژن را پوشانده اند. سه عمل مهم واژن شامل موارد زیر می باشد :

* بخشی از کانال تولد است، که نوزاد در هنگام زایمان از آن عبور می کند.

* محل خروج خون در دوره قائدگی است.

* آلت تناسلی مرد در هنگام لقاح وارد کانال واژن می شود.

۳-۴- تخمدان :

در ناحیه ای به نام فوز تخمدان در دیواره جانبی لگن و دو طرف رحم، ساختار های کوچک تخم مرغی شکلی قرار داشته که تخمدان نام دارند. تخمدان ها تخمک و هورمون های زنانه از جمله استروژن و پروژسترون را تولید کرده و به وسیله رباط تخمدان به رحم وصل می شوند. این اندام طی فرایند تخمک گذاری، تخمک را در لوله فالوپ تولید و ذخیره می کند. هورمون هایی که تخمدان ها تولید می کنند، نقش مهم و اساسی در دوره بارداری، چرخه قائدگی و زمان یائسگی زنان دارند.

۴-۴- لوله فالوپ :

رحم توسط لوله های فالوپ به تخمدان ها متصل می شود، در واقع این لوله راه عبور تخمک از تخمدان ها به رحم است. فرایند بارور شدن تخمک و ترکیب شدن آن با اسپرم درون این لوله ها انجام می شود. در برخی از بارداری ها جنین درون لوله فالوپ تشکیل می شود که به آن حاملگی خارج از رحمی می گویند.