عنکبوتیان چیست؟ – ویژگی ها و انواع گوناگون آن ها

عنکبوتیان جانورانی بی مهره و از دسته ی بندپایان و بزرگترین گروه این خانواده هستند. این گروه از جانداران توانایی زندگی در هر نوع آب و هوایی را دارند و در همه جا، درون آب، سطح زمین و داخل زمین هم یافت می شوند. تعداد گونه های شناسایی شده تا به امروز به ۱۰۰۰۰۰ نوع می رسد. پوشش سختی که از آن ها در مقابل عوامل محیطی محافظت می کند، اسکلت خارجی آن ها را تشکیل می دهد. کنه ها، رتیل، عقرب ها و شپش ها نمونه هایی از رده های این گروه از جانداران هستند. کتاب های علوم پایه چهارم و پایه نهم اولین منابعی هستند که ما با انواع عنکبوتیان آشنا می شویم. مقاله نشریه جهان شیمی فیزیک حاضر نیز می تواند به ما کمک کند تا اطلاعاتی درباره این خانواده بزرگ از بی مهرگان به دست آوریم.

عنکبوتیان چیست؟

عنکبوتیان گروه بسیار بزرگی از بندپایان را تشکیل می دهند. رده عنکبوتیان شامل چند دسته چون کنه، هیره ها، گزدم، عقرب ها و شپش ها هستند. عنکبوتیان دارای هشت پا و دو جفت زایده برای دفاع کردن، غذا خوردن و درک های حسی هستند. جفتی که در تغذیه و دفاع نقش دارد به نام گیره و جفت دیگر که در حرکت، تغذیه و همچنین تولید مثل جاندار نقش دارد به نام پاگیره یا پدی پالپ نامیده می شود. همه ی عنکبوتیان به جز گونه های رتیل، کنه و عنکبوت خرمن دارای بدن دو قسمتی هستند.

چشم این جانداران ساده و پوششی به نام کاراپاس قسمت شکمی این جانداران را پوشانده است. این جانوران پوشیده از یک اسکلت خارجی سختی هستند که نقش حفاظتی در مقابل عوامل محیطی را دارد. همچنین تشکیل تاندون، موهای حسی، غشای مفصل ها، تشکیل برخی بخش های دستگاه تنفسی و تناسلی از کارهایی است که توسط این پوشش سخت اسکلتی انجام می شود. در ساختار داخلی بافت غضروفی و بافت عضلانی متصل به آن ها وجود دارد.

چگونگی حرکت عنکبوتیان

برای این شاخه از جانداران روش های مختلف حرکتی وجود دارد.حرکت هیدرولیکی، حرکت الستیکی و ترشح مایعات از روش هایی هستند که این جانوران می توانند حرکت کنند. حرکت هیدرولیکی در تعداد زیادی از مفصل ها مانند مفصل های استخوان ران و یا مفصل های بین پای دوم و سوم، وسیله اصلی حرکت خواهد بود. همولنفی که به جای خون در بدن این جانوران وجود دارد بعد از فشرده شدن با لوله های مارپیچی، در اندام ها فشار وارد کرده و بلند شدن آن ها را سبب می شوند. عضله خم کننده می تواند این حرکت را متعادل کرده و مفصل های پا جمع شوند. جلو افتادن پاهای عقب، پریدن و حرکت های ناگهانی با فشارهای زیاد انجام می شود.

نوع دیگری از حرکت، الاستیکی است که با اتصالات نیمه سختی که ذخیره کننده انرژی بین قسمت های مختلف پاها هستند، انجام می شود. ترشح مایعات روش دیگری است که برای بهتر کردن حرکت در این جانوران کاربرد دارد. در حرکات ناگهانی مانند پرش ها از این نوع حرکت استفاده می شود.

گوارش و تغذیه در عنکبوتیان

سیستم گوارش در این جانداران با شروع از دهان و عبور از مری به معده ختم می شود. معده با شیره های گوارشی خود، غذا را به خمیری تبدیل می کند. معده با عضله های سنگینی که دارد می تواند مواد غذایی که هضم در آن ها اتفاق افتاده را وارد روده کند. اول این که با ترشح آنزیم هایی در روده، این مواد غذایی هضم می شوند و سپس توسط کیسه های کور موجود در روده جذب می شوند. بعد باقیمانده آن ها با جمع شدن در پس روده، از طریق مقعد دفع می شود.

جانوران کوچک و بدن نیمه تجزیه شده آن ها به عنوان منابع غذایی برای عنکبوتیان هستند. اگر این جانوران از مواد غذایی جامد استفاده کنند در مواجه با انگل های داخلی قرار می گیرند. در برخی از این جانداران غده هایی وجود دارد که با ترشح زهر می تواند طعمه خود را متوقف کند.

سیستم عصبی عنکبوتیان

مانند همه ی بندپایان در عنکبوتی ها نیز سیستم عصبی اصلاح شده ای متشکل از مغز و زنجیره ای از بسته های عصبی را مشاهده می کنیم. به این بسته های عصبی، گانگلیون گفته می شود. اعصاب چشم و یک جفت زائده اول توسط گانگلیونی که بالای مری مغز قرار داشته و به بسته عصبی موجود در زیر مری متصل است، به وجود می آید. اعصاب متصل به پاها و جفت زائده دوم توسط گانگلیون دوم ایجاد می شود. بسته عصبی جفت نشده ی دیگری نیز وجود دارد که در راستای مری و معده قرار دارد و در ارتباط با مغز است.

گردش خون عنکبوتیان

در بافت های این جانداران سیستم گردش خون باز یا همولنف وجود دارد که می تواند از بافت ها به سمت قلب، با کانال های وریدی انتقال می یابند. پمپاژ آن ها به سینوس ها از راه رگ های خونی است. سلول های موجود در همولنف، نمی توانند اکسیژن را حمل کنند اما رنگدانه های تنفسی مانند هموسیانین محلول در همولنف هستند.

سیستم تنفسی

ریه ها و نای دو اندام تنفسی موجود در جانداران مذکور هستند. محل قرار گیری ریه ها در زیر شکم بوده و گازها در این جانداران در قسمت هایی که شبیه برگ بوده و لاملا نام دارند، در بین همولنف در چرخش، منتشر می شوند. لاملا مانند برگ های کتاب که روی هم قرار دارند درون جیب قرار داشته و بین فضاهای آن ها هوا وجود دارد. اما اندام تنفسی نای مانند حشرات، با داشتن ساختاری لوله مانند به بیرون با استفاده از سوراخ های تنفسی زوجی گشوده می شود. گازها در این لوله های پر از مایع منتشر می شوند. عنکبوتیانی مانند عقرب دارای ریه و عنکبوتی هایی مانند کنه ها و هیره ها دارای نای هستند. تنفس پوستی نوع تنفس بیشتر عنکبوتی ها مانند کنه هاست.

سیستم تولید مثل

در عنکبوتیان تعداد تخمدان و بیضه ها متفاوت و شکل ظاهری آن ها مختلف است. روزنه و سوراخ تناسلی در این موجودات برای هر دو جنس نر و ماده در زیر بخش دوم شکمی قرار دارد (به جز کنه ها که ممکن است در پشت باشد). اسپرم از جنس نر به اسپرماتکا در بدن ماده وارد می شود. رفتارهای معاشقه متفاوت و قشنگی در عنکبوتیان وجود دارد. مانند گرفتن جنس ماده توسط جنس نر توسط پنجه های او و پنجه زدن به او در مفصل نزدیک پایه نمونه ای از حرکت های معاشقه ای آن هاست. وقتی اسپرماتور از بدن ماده خارج می شود، جانور ماده توسط جنس نر روی آن ها قرار داده می شود. رهایی ماده بعد از وارد شدن اسپرماتور به روزنه های تناسلی ماده انجام می شود.

گروه های مختلف عنکبوتیان

عنکبوت ها

عنکبوتها از گروه های بزرگ عنکبوتیان هستند. نکته جالب درباره عنکبوتها سازگاری آن ها با آب و هواهای مختلف و زندگی در همه جای زمین به جز قطب جنوب است. بیشتر این جانداران گوشتخوار بوده و از حشرات به عنوان غذا استفاده می کنند. عنکبوت ها بی مهرگان شکارگری هستند که بدنی دو قسمتی (سر و تنه) و هشت پا دارند و در اندازه هایی بین چند میلی متر تا ۲۸ سانتی متر هستند. اما آن ها بال ندارند.

زهری که برخی از عنکبوت ها دارند بسیار سمی و حتی برای انسان نیز کشنده است. نمونه هایی از این عنکبوت ها عنکبوت بیوه سیاه است. عنکبوت ها در هنگام حرکت فقط از چهار پای خود استفاده می کنند (چهار پا در زمین و چهار پا در هوا). برخی از آن ها گیاهخوار هستند. در عنکبوت ها به دلیل اتصال اکسیژن به هموسیانین (دارای آهن و مس)، رنگ خون در آن ها آبی رنگ است.

سیستم حرکتی در آن ها از نوع هیدرولیکی بوده و در هنگام حرکت مایعی به سمت پاها پمپاژ می شود. علت جمع شدن پاهای عنکبوت ها در هنگام مردن، نبود این مایع است. ماهیچه ها داخل بدن آن ها و اسکلت آن ها در بیرون از بدن و نقش حفاظتی را دارد. در پاهای عنکبوت ها موهای ریزی است که به آن ها کمک می کند تا در خلاف جهت گرانش زمین حرکت کنند. عمر آن ها بین یک تا دو سال است اما عمر برخی از آن ها به ۲۰ سال هم می رسد. قدرت بینایی آن ها کم و توانایی دید اجسام نزدیک را دارند. در رفتارهای معاشقه ای بعضی از عنکبوت های نر، به جنس ماده، مگس مرده هدیه می دهند و یا برای آن ها می رقصند.

خواص و کاربرد تار عنکبوت ها

غده های تارتنی که در قسمت پایانی شکم عنکبوتها وجود دارد می توانند رشته پروتئینی به نام تارها را ببافند. وقتی این تارها از غدد تارتنی ترشح می شوند به شکل مایع بوده و بعد از مواجه با هوا، خشک و به نخ تبدیل می شود. مقاومت این تارها با این که به ضخامت یک دهم تار موی انسان هستند، زیاد بوده و صاف، شفاف نازک و نرم هستند. تارهای بافته شده توسط عنکبوتها دارای انواع مختلفی هستند. به طوری که برخی ارتجاعی نبوده و مقاومت کمی دارند و برخی دیگر قابلیت ارتجاعی داشته و بسیار محکم هستند.

از تارهایی که این جانداران می بافند برای انجام کارهایی چون به دام انداختن حشرات، بالارفتن از جایی، نگهداری موقتی اسپرم ها، درست کردن ساک تخم و … استفاده می کنند. این جانداران تنیدن تار را از اجداد خود به ارث بردند و  حدود یک ساعت زمان لازم دارند تا آن را ببافند. هر روز یک تار جدید توسط آن ها تنیده می شود.

رتیل ها

رتیل ها که تاکنون ۹۰۰ گونه از آن ها شناسایی شده در مناطق بیابانی و نقاط گرمسیر وجود دارند. بدن آن ها دارای کرک و شکمشان بندبند است. علت جدا و متفاوت بودن آن ها از عنکبوت ها به دلیل حرکت تند و سریعشان است. شکار و طعمه رتیل های بزرگ می تواند موش و یا پرنده هایی با جثه کوچک باشد. آن ها برای به دام انداختن شکار خود کمین می کنند. رتیل ها نمی تواند برای انسان ها خطرناک باشد و نیش آن ها بی خطر است ولی گاهی موجب مشکلاتی در طی چند روز می شوند.

عقرب ها

زیستگاه عقرب ها در مناطق گرمسیر و نزدیکی استواست. اما نواحی معتدل نیز می تواند برخی از اوقات محل زندگی این جانداران باشد. در ساختار ظاهری آن ها هشت پا وجود دارد و بخشی از دهان در آن ها چنگال های خاردار است. در قسمت نوک دم عقرب ها، نیش قرار دارد که می تواند ماده ی سمی برای دفاع از خود به سمت مهاجمینشان بپاشند. سمی که از نیش آن ها خارج می شود سمی و کشنده است. محل پنهان شدن عقرب ها در طول روز در زیر زمین و در سوراخ های خنک است. هنگام شکار این جانوران از پاهای جلویی خود استفاده کرده و بعد طعمه را به وسیله چنگال های خود نگه می دارند. فعالیت عقرب ها که به آن ها کژدم نیز گفته می شود در شب است.

کنه ها

زندگی کنه به شکل آزاد و در همه ی مناطق زمین وجود دارد. بدن یکدست کنه ها به دلیل متصل شدن قسمت سر سینه به شکم آن ها به وجود آمده است. باغات میوه و محصولات کشاورزی می تواند از انگل کنه ها متضرر شود. کنه ها به دو دسته کنه های حیوانی و هیره تقسیم می شوند. کنه های حیوانی خون پرندگان، پستانداران، خزندگان و دوزیستان را می خورند.