دوزیستان چیست؟ – ویژگی ها و انواع آن ها

دوزیستان جانوران خونسردی هستند که یک بخش از زندگی خود را در آب و یک بخش دیگر آن را در خشکی می گذرانند. بیش تر آن ها در مرحله های اولیه ی زندگی خود، با آبشش و در مرحله های بعدی حیات، با شش عمل تنفس را به انجام می رسانند. انواع قورباغه ها و وزغ های گوناگون در این دسته از موجودات زنده قرار می گیرند. لازم به ذکر است که در کتاب های درسی پایه ی چهارم و پایه ی نهم به این دسته از جانداران اشاره شده است.  در این نشریه جهان شیمی فیزیک، به دوزیستان، انواع مختلف آن ها و ویژگی های گوناگون هر یک می پردازیم.

دوزیستان چگونه جانورانی هستند؟

قورباغه، وزغ، سمندر، سمندر آبی (نیوت) و بی پا ها یا سسی لین ها از دسته ی دوزیستان هستند. این جانوران خونسرد را در همه جای کره ی زمین می توان یافت و مشاهده کرد. دوزیستان بالغ پوستی نرم، نازک و مرطوب دارند که اکسیژن هوا را جذب می کند، به همین دلیل آن ها علاوه بر تنفس ششی، تنفس پوستی هم دارند. پوست بعضی از قورباغه ها و وزغ ها کلفت و زگیل دار است. این پوست زگیل دار و ضخیم، از جانور در محیط ها و ناحیه های خشک محافظت و نگه داری می کند.

سمندر اگزولوتل مکزیکی که یکی از جانوران این دسته از موجودات زنده است، در تمام طول عمر خود از راه آبشش تنفس می کند. تمامی موجودات دسته ی دوزیستان، خاص، جالب توجه و مطالعه و دارای خصوصیات ویژه و متفاوتی از یکدیگر هستند که در ادامه به طور مفصل به آن ها می پردازیم.

روش تولید مثل و رشد و نمو در دوزیستان

روش تولید مثل و رشد و نمو در دوزیستان، در جهان حیوانات منحصر به فرد است. جانداران جنس ماده ی این موجودات تخم هایی با پوشش ژله ای در آب می ریزند. از این تخم ها، نوزادان ماهی مانندی به بیرون در می آیند که بعد از مدتی، دست و پا در می آورند و صاحب شش می شوند تا بتوانند در خشکی به زندگی بپردازند. برخی از دوزیستان در آب های بسیار اندک هم تخم ریزی می کنند. به عنوان مثال، قورباغه ی درختی تخم های خود را روی برگ های مرطوب می گذارد.

جنس نر یک نوع از وزغ ها به نام قابله، تخم های وزغ های جنس ماده را روی پاهای عقبی خود حمل می کند و سپس آن ها را در آب فرو می برد. گونه ای از قورباغه ها هم در قاره ی استرالیا وجود دارد که نوع ماده ی آن، تخم ها را می بلعد و به درون معده خود می برد. وقتی که نوزادهای این جانداران از تخم خارج می شوند، از دهان قورباغه ی ماده به بیرون می پرند.

نحوه تغذیه دوزیستان

همه ی دوزیستان شکارچی هستند. بسیاری از آن ها با چشم های درشت و بر آمده ای که دارند، طعمه ی پر تحرک را دنبال می کنند و پس از شکار آن را می بلعند. قورباغه های کوچک و سمندرها از حشره ها و ماهی های کوچک تغذیه می کنند. وزغ های بزرگ، حتی موش و یا پرنده ها را هم می توانند شکار کنند. این جانوران گاه به انتظار شکار خود می نشینند و گاه هم به سوی آن می خزند. برخی از قورباغه ها و سمندرها زبانی دراز دارند که نوک آن به صورت چسبنده است. این زبان دراز با نوک چسبنده، در جلوی دهان قرار گرفته است. همین موضوع دلیل آن است که این جانور می تواند زبان خود را به طور کامل از دهان به بیرون آورده و حشره ها را شکار کند.

انواع قورباغه ها و وزغ های جهنده

انواع قورباغه ها و وزغ ها چیزی در حدود هشتاد درصد از دوزیستان را تشکیل می دهند. این جانوران، برخلاف سایر دوزیستان، دارای دم نیستند. پاهای عقبی قورباغه ها و وزغ ها بلند هستند و برای انجام عمل جهیدن به کار می روند. در هر کدام از پا های آن ها، پنج انگشت وجود دارد. پاهای جلو یا دست های این جانوران، کوچک تر و دارای چهار انگشت است. دست های این موجودات در هنگام فرود آمدن به زمین، به مانند ضربه گیر عمل می کنند.

میان قورباغه و وزغ تفاوت علمی خاصی وجود ندارد اما می توان گفت که پوست قورباغه نازک تر و مرطوب است وهمچنین قورباغه می جهد. در عوض، وزغ ها به صورت آهسته راه می روند و پوست آن ها کلفت و ضخیم، خشک و زگیل دار است. وزغ سبز اروپایی، پوست نقش دار و صدای زیر، ظریف و خاصی دارد. قورباغه ی مردابی مانند بسیاری از قورباغه های دیگر، پوستی صاف و مرطوب، و پاهای عقبی درازی برای جهیدن دارد.

ساختار و ویژگی های دوزیستان

پوست دوزیستان یکی از قسمت های جالب و پیچیده ی بدن این موجودات است. در پوست همه ی این جانوران، غده هایی وجود دارد که ماده ی لزجی ترشح می کنند. این ماده، پوست را لغزنده و مرطوب نگه می دارد. برخی از این غده ها، موادی بد مزه و سمی ترشح می کنند که جانور از آن ها برای دفاع کردن از خود در برابر شکارچی ها و خطرات تهدید کننده ی آن ها استفاده می کند. وجود لکه هایی به رنگ روشن در پوست سمندر، هشداری برای شکارچی ها است. این لکه ها نشان می دهند که آن، جانوری سمی است.

وزغ رنگارنگ به مانند بسیاری از وزغ های دیگر، پوست خشک و ناصافی دارد و به جای جهیدن، راه می رود. همچنین غده های سمی متعددی در سر تا سر ناحیه ی پشت بدن سمندر و در دو طرف سر این جانداران، وجود دارد.

دوزیستان در خطر نابودی

چندی است که جمعیت دوزیستان در جهان در حال کاهش است. به نظر می رسد که مجهز نبودن بدن این جانوران به عضو های لازم برای دفاع و یا گریز از خطر از علت های مهم این مسئله است. همچنین وجود پرتو های فرا بنفش و ماده های شیمیایی سمی در محیط، بر روی پوست برهنه و نازک آن ها اثر نا مطلوب می گذارد و باعث نابودی آن ها می شود. با این همه، این موجودات از برخی ویژگی های دفاعی در مواجهه با خطر نیز در حدودی برخوردار هستند.

سمندر عینکی، دم قرمز و روشنی دارد که وقتی خود را در خطر می بیند، آن را در پشت حلقه می کند. هنگامی که سمندر آتشی در معرض خطر قرار می گیرد، از سوراخ های پوستش ماده ای سمی بیرون می آید.

سمندرها و سسی لین ها در دسته ی دوزیستان

سمندرهای آبی و سمندرهای معمولی پاهای کوتاه و دم بلندی دارند. سمندرهای ساکن اروپا و آمریکای شمالی را، که بیشتر عمر خود را در آب می گذرانند، سمندرهای آبی یا نیوت می نامند. بیشتر سمندرها تنفس ششی و پوستی دارند اما برخی از آن ها شش ندارند. سسی لین ها سومین و کوچک ترین گروه از دوزیستان هستند. این دوزیستان شبیه به کرم ها هستند و پوزه ی پهنی دارند که به وسیله ی آن تونل هایی را در خاک حفر می کنند. آن ها چشم های کوچک و دهان بزرگی دارند.

این موجودات بیش تر در شب به شکار می پردازند و شکار می کنند. سمند لرستانی که از انواع سمندرها است، فقط در ایران زندگی می کنند. این سمندر حاشیه ی جویبار های کوهستانی و منطقه های تالابی را برای زندگی کردن ترجیح می دهد. سمندرهای آبی بیش تر عمر خود را در آب می گذرانند. سسی لین ها پا ندارند و در زیر زمین زندگی می کنند. این جانوران در مناطق گرم سیری یافت می شوند و بیش تر آن ها کور هستند.

چرخه ی زندگی قورباغه ها

قورباغه ی نر هنگام جفت گیری تا سه روز بر پشت قورباغه ی ماده قرار می گیرد. به محض آن که قورباغه ی ماده تخمک های خود را در آب می ریزد، قورباغه ی نر هم اسپرم هایش را برای باروری تخم ها در آب رها می کند. پس از مدتی، نوزادان ماهی شکل کوچکی از تخم ها سر در می آورند که پس از دگردیسی، به قورباغه های کوچک تبدیل می شوند. آن ها پس از مدتی از آب به بیرون می آیند و زندگی خود را در خشکی آزاد می کنند. قورباغه ی ماده توده ای از تخم ها را در آب برکه یا رودخانه می ریزد. هر تخم یا ماده ای ژله ای پوشیده شده است.

جنین مراحل رشد را در درون تخم آغاز می کند. یک هفته بعد، نوزادان ماهی مانندی از تخم در می آیند و به گیاهان درون آب می چسبند. نوزادان با آبشش های پر مانند تنفس می کنند و پس از سه روز به شنا مشغول می شوند. این نوزادان از گیاهان و جلبک های درون آب تغذیه می کنند.

نوزادان قورباغه ها به تدریج به قورباغه ی بالغ تبدیل می شوند. آن ها دست و پا و شش پیدا می کنند و بعد از این که دم آن ها به بدنشان جذب می شود، می توانند وارد خشکی شوند. قورباغه های جوان پس از پشت سر گذاشتن مراحل رشد، از آب خارج می شوند و به شکار کردن حشره ها مشغول می شوند اما تا یک سالگی، قدرت تولید مثل ندارند. قورباغه ها و مراحل رشد و دگردیسی آن ها از فرایند های عجیب خلقت می باشد که مطالعه و پرداختن به آن ها خالی از لطف نیست.

پوشش بدن دوزیستان چیست کلاس سوم

دوزیستان طبقه ای از قلمرو حیوانات هستند که شامل وزغ و قورباغه می شود. کلمه دوزیستان از کلمه یونانی به معنای “موجودی با زندگی دوگانه” گرفته شده است. دوزیستان به این دلیل نامیده می شوند که دارای دو مرحله رشد هستند – مرحله لاروی و مرحله بالغ. بیشتر دوزیستان هم در داخل و هم خارج از آب زندگی می کنند، اگرچه برخی از دوزیستان فقط در آب و برخی فقط در خشکی زندگی می کنند. این موجودات حیواناتی جذاب با ویژگی های متمایز و ویژگی های منحصر به فرد هستند.

ظاهر متمایزترین ویژگی دوزیستان مختلف ظاهر آنهاست. قورباغه ها پاهای بلند و عضلانی و پوست صافی دارند. بسته به گونه، ممکن است روی پوست خود علائمی مانند راه راه یا لکه داشته باشند. آنها همچنین دارای علائمی در پشت چشم هستند که پرده گوش آنها را می پوشاند. از طرف دیگر وزغ ها پاهای کوتاه تری دارند. پوست آنها خشن و پوشیده از زگیل است. در حالی که رنگ آنها ممکن است بین قهوه ای، سبز یا قرمز متفاوت باشد، اما علائم کمتری روی پوست خود دارند. مارمولک ها بدنی بلند با پاهای کوتاه دارند. بافت پوست، رنگ و علائم آنها به طور قابل توجهی در بین گونه ها متفاوت است.

پوشش بدن دوزیستان پوستی صاف و مرطوب است. این پوست یک لایه نازک و قابل نفوذ است که به دوزیستان اجازه می دهد تا آب را به بدن خود جذب کنند و نیاز آنها به نوشیدن آب را از بین ببرد. دوزیستان تنها حیواناتی هستند که پوست صافی روی بدنشان می پوشاند. دوزیستان از طریق ریه ها و پوست خود تنفس می کنند و باید پوست خود را مرطوب نگه دارند. پوست آنها پوشیده از مخاط است و آنها دوست دارند در محیط های گل آلود زندگی کنند تا پوست خود را هیدراته نگه دارند.