سیکلوهگزانون چیست؟ – خواص و مزایا

سیکلوهگزانون یکی از ترکیبات شیمیایی از دسته ی کتون ها است. هر کتون یک گروه کربونیل در ساختار خود دارد. ساده ترین کتون ها، استون است که به عنوان حلال لاک شناخته شده است. سیکلوهگزانون به طور عمده در صنعت نایلون سازی کاربرد دارد. علاوه بر این، در صنایعی چون رنگ سازی، لاک سلولزی، تولید جوهر چاپ و به عنوان حلال در علف کش ها، آفت کش ها، پلاستیک و لاستیک کاربرد دارد. در این مقاله نشریه جهان شیمی فیزیک به مطالعه خواص سیکلوهگزانون و مزایای کاربردی آن می پردازیم.

خواص فیزیکی و شیمیایی سیکلوهگزانون

سیکلوهگزانون با نام اختصار cyc دارای فرمول مولکولی به شکل C_۶H_۱۲O است. این ترکیب حلقوی شش کربنی، در ۲۵,۹۳ درجه سانتی گراد ذوب شده و در دمای ۱۶۰,۸۴ درجه سانتی گراد به جوش می آید. سیکلوهگزانون بویی مشابه استون داشته و بدون رنگ است، ولی با گذشت زمان، زرد کم رنگ می شود. بخارات سیکلوهگزانون سنگین تر از هوا بوده و قابل تجزیه با انواع حلال هایی چون متانول، اتانول، بنزن، هگزان، نیتروبنزن، دی اتیل اتر، زایلن، ایزوآمیل استات، دی اتیل آمین و … است.

ترکیباتی چون نیترات سلولز، استات و اترها، رزین های وینیل، لاستیک، موم ها، چربی ها، رنگ ها، روغن ها، قیر و … را در خود حل می کند.

تولید سیکلوهگزانون

سیکلوهگزانون به دو شکل طبیعی و مصنوعی تولید شده و به میزان کم می توان آن را در مشتقات نفتی یافت. این ترکیب به صورت طبیعی در روغن های خام وجود داشته و با فراریت بالا در ادرار انسان دیده می شود. به طور مصنوعی cyc را می توان با دو فرایند اکسایش و اکسیداسیون تولید کرد.

با استفاده از اسید کرومیک، سیکلوهگزانول را اکسایش می دهند. اسید کرومیک کاربردی در این فرایند با ترکیب سدیم بی کربنات یا پتاسیم کربنات و اسید سولفوریک به دست می آورند.

در یکی دیگر از روش های تولید cyc، سیکلوهگزان را در مجاورت کاتالیزگر کبالت اکسیده می کنند. تهیه cyc با هیدروژناسیون فنول نیز یکی دیگر از این روش هاست.

در فرایند جونز، سیکلوهگزانول را با تری اکسید کروم در آزمایشگاه اکسید کرده و سیکلوهگزانون به دست می آید. در این فرایند می توان دی کرومات پتاسیم و سدیم هیپوکلریت را جایگزین تری اکسید کروم کرد.

مزایای سیکلوهگزانون

cyc مانند بسیاری از کتون ها مانند استون، کاربردهای زیادی در صنایع مختلف به عنوان حلال دارد. از مشتقات اکسید شده cyc برای سنتز اسید آدیپیک و کاپرولاکتام به عنوان پیش سازهای نایلون ۶,۶ به کار گرفته می شود. از مشتقات دیگر این ترکیب برای سنتز داروها، رنگ ها، علف کش ها، مواد پلاستیک و سموم دفع آفات استفاده می شود.

همچنین سیکلوهگزانون در صنعت به عنوان افزودنی چسب، سوخت، رنگ و مواد شیمیایی آزمایشگاهی به کار گرفته می شود. در تولید رزین های سنتزی و پلی استر از این ماده به عنوان یک کاتالیزگر استفاده می شود. در رنگ خودروها، محصولات تمیز کردن مبلمان، وسایل الکترونیکی و مواد فوتوشیمیایی، این ترکیب کاربرد دارد.

نکات ایمنی و روش نگهداری cyc

سیکلوهگزانون یکی از موادی است که آسیب های زیادی را می تواند سبب شود. استنشاق این ترکیب، گلو و مجاری تنفسی را تحریک کرده و باعث سردرد و تهوع می شود. اگر در تماس طولانی مدت با این ماده قرار گیرید، در اعضایی چون چشم، بینی و پوست، علایمی چون سرماخوردگی ایجاد می شود. در نهایت، حتی ممکن است، بی هوشی را سبب شود.

یکی از خطرات سیکلوهگزانون، قابل اشتعال بودن آن در دمای محیط است. به همین جهت باید به دور از گرما، جرقه و شعله های آتش قرار گرفته و در صورت آتش سوزی، از فوم، مواد شیمیایی خشک و یا دی اکسید کربن برای خاموش کردن آن استفاده کنید.

به همین جهت هنگام کار کردن با سیکلوهگزانون، از تجهیزات محافظت شخص مانند عینک، دستکش و روپوش آزمایشگاهی استفاده کنید.

محل نگهداری این ترکیب باید خشک و خنک بوده و از تهویه ی مناسب برخوردار باشد.