Fa_flag   En_flag
company1
company2
company3
company0
علوم پایه

رشته دانشگاهی شیمی تجزیه چیست ؟ بازار کار و آینده شغلی آن

علوم پایه

شیمی تجزیه (Analytical Chemistry) گرایشی پر طرفدار از علم شیمی محسوب می شود که در مورد روش ‌های مختلف جداسازی، استخراج، شناسایی و همچنین بررسی کمی اجزای طبیعی یا مصنوعی یک ماده مطالعه و بررسی می کند. این گرایش شیمی در حقیقت، نقشی حیاتی و مهم را در توسعه علوم مختلف بر عهده دارد. در مقالات پیشین نشریه جهان شیمی فیزیک، درباره رشته های دانشگاهی شیمی، شیمی محض، شیمی کاربردی، شیمی آلی، شیمی معدنی، شیمی فیزیک، فیتو شیمی و شیمی پلیمر مطالبی را مطرح کرده ایم. در این مقاله به معرفی گرایش شیمی تجزیه در دانشگاه پرداخته می شود. لطفا همراهی بفرمایید.

 

فهرست مطالب این مقاله

۱- مقدمه

۲- رشته شیمی تجزیه در دانشگاه

۱-۲- الکتروشیمی

۲-۲- جداسازی و کروماتوگرافی

۳-۲- اسپکتروسکوپی

۳- دوره های کارشناسی ارشد و دکتری شیمی تجزیه

۱-۳- دوره کارشناسی ارشد گرایش شیمی تجزیه

۲-۳- دوره دکتری گرایش شیمی تجزیه

۴- گرایش تجزیه برای چه کسانی مناسب است

۵- بازار کار و آینده شغلی فارغ التحصیلان رشته شیمی تجزیه

 

مقدمه

همانطور که بیان شد، رشته شیمی تجزیه به بررسی، شناسایی و تعیین مقدار اجزای سازنده یک نمونه از ماده می پردازد. اگر علم شیمی را علم مرکزی در نظر بگیرید، شیمی تجزیه در مرکز آن قرار دارد. زیرا در واقع تمام گرایش های مختلف شیمی، به شیمی تجزیه نیاز دارند.

علم شیمی
علم شیمی

 

به طور کلی می توان انواع مختلف آنالیز، تجزیه و تحلیلی که در این گرایش بکار می رود را به دو دسته کمی و کیفی تقسیم نمود. در تجزیه کیفی نوع اجزای موجود در نمونه یا آنالیت مورد نظر و همچنین ماهیت شیمیایی گونه ها در نمونه مشخص می‌ شود، درحالیکه در تجزیه کمی مقدار یا غلظت هر یک از این اجزا تعیین می گردد. لازم به ذکر است که آنالیز کیفی بر آنالیز کمی مقدم است، چون در ابتدا باید نوع اجزا و سپس مقادیر کمی آن اجزا تعیین ‌شود.

آنالیز کمی در گرایش تجزیه به دو صورت اندازه گیری جرم یا حجم نمونه مورد نظر و کمیت متناسب مقدار نمونه مورد نظر (شدت نور یا بار الکتریکی) انجام می شود. بنابراین، انواع روش های کمی در گرایش تجزیه عبارتند از :

  • روش های وزنی (تعیین جرم آنالیت)
  • روش های حجمی (حجم یک محلول واکنشگر جهت انجام واکنش کامل با آنالیت اندازه گیری می شود)
  • روش های الکترو آنالیتیکی (خواص الکتریکی مرتبط به آنالیت مانند I.R.Q)
  • روش های طیف سنجی (بر اثر تابش الکترو مغناطیسی با اتم ها یا مولکول های آنالیت بدست می آید)
  • روش های پرتو زایی (سرعت واپاشی هسته)
  • روش های حرارت سنجی (اندازهگیری گرمای واکنش)
  • روش های هدایت سنجی (اندازه گیری میزان رسانایی گونه)
  • روش های طیف سنجی جرمی (اندازه گیری کمیت جرم به بار مولکول)

 

رشته شیمی تجزیه در دانشگاه

فارغ التحصیلان مقطع کارشناسی رشته شیمی در تمامی گرایش ها، می توانند در داخل و یا خارج از کشور در دو مقطع ارشد و دکتری شیمی تجزیه به تحصیل بپردازند. توجه داشته باشید که پذیرش در این گرایش در دانشگاه های دولتی (به صورت روزانه و شبانه)، پیام نور، پردیس و دانشگاه آزاد صورت می گیرد. نحوه پذیرش در این گرایش هم به شکل قبولی در آزمون و هم به صورت بدون کنکور و صرفا با سوابق تحصیلی (استعداد درخشان) انجام می گیرد.

این رشته دانشگاهی اهميت فوق ‌العاده ای در صنعت و تکنولوژی دارد، به همین دلیل یکی از محبوب ترین گرایش های فوق لیسانس شیمی محسوب می شود. در واقع هدف اصلی گرایش تجزیه، اندازه گیری مقدار آنالیت در مواد مختلف از جمله مواد غذایی، دارو، ویتامین، پروتئین، چربی، نفت، آب و هوا، سوخت ها، محیط های بیولوژیکی و … می باشد.

گرایش تجزیه بیشتر برای طراحی روش های جدید جهت بهبود حد تشخیص بکار می رود. در دانشگاه‌ های ایران در رشته شیمی تجزیه به طور کلی در سه زمینه الکتروشیمی، جداسازی و کروماتوگرافی و اسپکتروسکوپی کار می‌ شود. توجه داشته باشید که کارهای تحقیقاتی این گرایش می ‌تواند هم به صورت تجربی (کار در آزمایشگاه) و هم به صورت نظری و محاسباتی (با استفاده از نرم ‌افزار های محاسباتی مانند گوسین) انجام شود. به بیان دیگر، بیشتر فعالیت های پژوهشی در گرایش تجزیه بر روی موضوعات زیر متمرکز می باشد.

رشته شیمی تجزیه
رشته شیمی تجزیه

 

الکتروشیمی

در الکتروشیمی اندازه گیری مقدار آنالیت به ویژه در محیط های آبی با استفاده از الکترود های مختلف، هدف اصلی تجزیه می باشد. امروزه کمتر از روش های قدیمی مثل سی – وی یا پلاروگرافی استفاده می شود. در واقع بیشتر از مواد نانو (نانو لوله های کربنی و ساختار لایه لایه گرافن) و یا مواد بیولوژیکی در ساختار سطح الکترود و اصلاح آن برای اندازه گیری یک گونه مشخص استفاده می کنند.

جداسازی و کروماتوگرافی

الکتروشیمی بیشتر برای اندازه گیری نمونه های الکتروفعال کاربرد دارد، برای نمونه های غیر الکتروفعال جهت اندازه گیری مقدار آنالیت از روش های جداسازی و یا انواع روش های کروماتوگرافی استفاده می کنند. روش های جداسازی (روش های استخراج) شامل استخراج جامد- مایع، مایع- مایع و یا حتی گاز- مایع می باشد، از طرفی روش های کروماتوگرافی شامل روش های کروماتوگرافی مایع و کروماتوگرافی گازی است.

بعد از جداسازی نمونه مورد نظر نوبت به شناسایی آن می رسد. روش های شناسایی معمولا بلافاصله بعد از روش های جداسازی و یا حتی متصل به دستگاه های جداسازی اند. از جمله این روش ها می توان به دتکتور های جرمی، فلورسانس و اسپکتروفتومتر های نوری اشاره کرد.

اسپکتروسکوپی

اسپکتروسکوپی در واقع به مطالعه و بررسی ترکیبات فعال نوری می پردازد. از جمله روش های مختلف می توان به طیف بینی فلئورسانس، مرئی- یو وی، رامان و زیر قرمز اشاره کرد. مزیت اصلی این روش حالت غیر تخریبی بودن آن می باشد، به طوری که نمونه مورد نظر را می توان دوباره با روش های دیگر نیز آنالیز کرد. از این روش بیشتر برای آنالیز نمونه های نانو و یا بیو استفاده می کنند. همچنین جهت اندازه گیری سینتیک و سرعت بسیاری از فرآیند ها نیز کاربرد دارد.

 

دوره های کارشناسی ارشد و دکتری شیمی تجزیه

ضرورت و اهمیت تحصیلات تکمیلی رشته شیمی تجزیه، تربیت و پرورش متخصص هایی با تفکری خلاق، کارآمد و پویا برای کار در موسسات آموزشی، پژوهشی و صنایع شیمیایی کشور خواهد بود. فارغ التحصیلان این گرایش، در اندازه گیری مقدار آنالیت های مورد نظر، دارو ها و سایر مواد شیمیایی در نمونه های مختلف توانمند می باشند. همچنین این افراد مهارت کافی برای کار با دستگاه های تجزیه را نیز دارند.

لازم به ذکر است که روش ‌های تجزیه ای به دو دسته روش ‌های کلاسیک و روش ‌های دستگاهی تقسیم می ‌شوند. روش ‌های کلاسیک در حقیقت از ابزار یا وسایل سنجش پیشرفته ‌ای استفاده نمی کنند (مانند روش ‌های وزن سنجی، روش ‌های تیتراسیون، آنالیز کیفی، آزمون ‌های شیمیایی و آزمون شعله). در حالیکه، در روش ‌های دستگاهی ابزار و دستگاه ‌های تجزیه و تحلیل نقش اساسی دارند. از جمله روش‌ های دستگاهی می‌ توان به آنالیز الکتروشیمیایی، گرماسنجی و آنالیز گرماسنجی، روش‌های طیف ‌سنجی، روش ‌های هیبریدی، روش‌ های جداسازی (مانند الکتروفورز و روش‌ های کروماتوگرافی)، روش ‌های ریزنگاری و آزمایشگاه‌ های تراشه ‌ای اشاره کرد.

روش ‌های تجزیه دستگاهی
روش ‌های تجزیه دستگاهی

 

دوره کارشناسی ارشد رشته شیمی تجزیه

طول دوره کارشناسی ارشد گرایش تجزیه نیز ۴ نیم سال تحصیلی است. در موارد خاص و با تصویب شورای تحصیلات تکمیلی دانشکده، می تواند تا یک نیم سال افزایش دهد. دوره کارشناسی ارشد به صورت آموزشی – پژوهشی خواهد بود. در واقع دانشجو با گذراندن دروس نظری و تئوری، انتخــاب استـاد راهنما، انتخــاب موضوع پایان نامه و در نهایت دفاع از پایان نامه، این دوره را به اتمام می رساند.

 

دروس دانشگاهی رشته شیمی تجزیه در مقطع ارشد

  • تعداد کل واحد های دوره کارشناسی ارشد گرایش تجزیه ۳۵ واحد خواهد بود.
  • دروس الزامی مشترک با سایر گرایش های شیمی ۹ واحد است که عبارتند از شیمی تجزیه پیشرفته، شیمی فیزیک پیشرفته، شیمی معدنی پیشرفته و شیمی آلی پیشرفته.
  • دروس الزامی تخصصی گرایش شیمی تجزیه ۶ واحد درسی است که عبارتند از الکتروشیمی تجزیه ای، اسپکتروسکوپی تجزیه ای ۱ و روش های فیزیکی و شیمیایی جداسازی.
  • موضوع مخصوص گرایش (آماده سازی دانشجویان برای اجرای برنامه های پژوهشی مربوط به پایان نامه) ۳ واحد درسی است.
  • دروس انتخابی ۹ واحد می باشد. از جمله دروس تخصصی اختیاری مورد تدریس (به پیشنهاد استاد راهنما و تایید گروه آموزشی) در دوره ارشد تجزیه می توان به مباحث نوین در شیمی تجزیه، مقدمات و مباحث ویژه در نانوتکنولوژی، شیمی محاسباتی، تجزیه مقادیر بسیار کم، کروماتوگرافی، اسپکتروسکوپی تجزیه ای ۲، رادیو شیمی و کاربرد آن در شیمی تجزیه، کمپلکس ها در شیمی تجزیه و کابرد الکترونیک در دستگاه های شیمیایی اشاره کرد.
  • سمينار ۱ واحد.
  • پایان نامه ۶ واحد.

 

دوره دکتری رشته شیمی تجزیه

فارغ التحصیلان دوره دکتری تجزیه می توانند علاوه بر فعالیت در تمام مراکز جذب فارغ التحصیلان دوره فوق لیسانس، در کارهای پژوهشی – تحقیقاتی، مدیریت واحد های تحقیق و توسعه مراکز تولیدی و همچنین در تکمیل کادر هیات علمی دانشگاه ها و پژوهشگاه ها نقش مهمی ایفا کنند.

طول دوره دکتری گرایش تجزیه نیز ۸ نیم سال تحصیلی خواهد بود. در موارد خاص و با موافقت شورای تحصیلات تکمیلی – پژوهشی دانشکده، می تواند تا یک نیم سال بیشتر نیز افزایش پیدا کند. اما افزایش بیش از این یک نیم سال مشمول مقررات دانشگاه می باشد. دوره دکتری نیز به صورت آموزشی – پژوهشی است.

دانشجویان شیمی تجزیه
دانشجویان شیمی تجزیه

 

دروس دانشگاهی رشته شیمی تجزیه در مقطع دکتری

  • تعداد کل واحدهای دوره دکتری ۳۶ واحد درسی می باشد.
  • دروس جبرانی در صورتی ارائه می شوند که دانشجوی دکتری این دروس را در دوره کارشناسی ارشد خود نگذرانده باشد. این دروس عبارتند از : الکتروشیمی تجزیه ای، طیف بینی اتمی تجزیه ای و روش های فیزیکی و شیمیایی جداسازی.
  • دروس الزامی تخصصی گرایش شیمی تجزیه ۹ واحد است که عبارتند از : روش های نوین الکتروشیمی، طیف بینی تجزیه ای پیشرفته، شیمی تجزیه در محلول های غیرآبی و روش های نوین شیمیایی و فیزیکی جداسازی.
  • دروس انتخابی ۹ واحد درسی است. از جمله دروس تخصصی اختیاری مورد تدریس (به پیشنهاد استاد راهنما و تایید گروه آموزشی) در دوره دکتری شیمی تجزیه می توان به لیزر و کاربرد آن در شیمی تجزیه، کاربرد روش های آماری در شیمی تجزیه، روش های نوین تجزیه دستگاهی، مباحث پیشرفته در شیمی تجزیه، الکتروشیمی در محلول های غیرآبی، کاربرد کامپیوتر، الکترونیک و آمار در شیمی تجزیه، کاربرد مواد نانو ساختار در جداسازی و استخراج، نانو مواد در حسگر ها و زیست حسگر ها، تحلیل آماری نتایج، روش های رادیو شیمیایی، روش های حرارتی و سینتیکی در تجزیه و نانو الکتروشیمی اشاره کرد.
  • سمينار ۲ واحد.
  • پایان نامه ۲۰ واحد.

 

گرایش تجزیه برای چه کسانی مناسب است

دانشجویان گرایش تجزیه بايد در وهله اول به علم شيمی، آزمایشگاه و کارهای تحقیقاتی، آزمایشگاهی و تجزیه ای علاقه ‌زیاد داشته باشند. همچنین این افراد باید صبور، بسیار دقیق، منظم و با پشتکار باشند. از لحاظ جسمی نیز توانایی کار در شرایط سخت همچون محیط کار آلوده به بخارات شیمیایی را داشته باشند. این اشخاص به مهارت کافی برای کار با دستگاه های تجزیه ای نیز نیاز دارند. علاوه بر آن، این دانشجویان باید تسلط خوبی بر روی علوم شیمی، آمار و زبان انگلیسی داشته باشند.

گرایش تجزیه
گرایش تجزیه

 

بازار کار و آینده شغلی فارغ التحصیلان رشته شیمی تجزیه

فارغ التحصیلان گرایش شیمی تجزیه می توانند در بسیاری از صنایع بنیادی از جمله صنایع دارویی، غذایی، بهداشتی، آرایشی، پتروشیمی، مواد شوینده، رنگ و رزین و ده ‌ها صنعت دیگر به عنوان مدیر مرکز تولیدی، مدیر فنی، مدیر کنترل کیفیت و یا مسئول ارتقا دهنده کیفیت محصولات تولیدی فعالیت داشته باشند. قابل ذکر است که بیشترین بازار کار این گرایش در شهر های بزرگ و صنعتی و در حقیقت در آزمایشگاه های دستگاهی خواهد بود. از جمله سایر فرصت‌ های شغلی می توان به موارد زیر نیز اشاره کرد :

  • کنترل کیفیت محصول : در بسیاری از صنایع تولیدی، تولید با کیفیتی یکنواخت لازم و ضروری است. بنابراین، جهت برآورده شدن این مورد ضروری، مواد اولیه و محصول نهایی تولید، باید همواره مورد تجزیه ‌شیمیایی قرار بگیرند.
  • نمایش و کنترل آلوده کننده ها : فلزات سنگین، آلاینده های آلی (حشره کش های کلر دار) و پساب های صنعتی باعث ایجاد آلودگی های وسیع در محیط زیست می شوند. بنابراین کنترل این آلوده کننده ها، نیازمند روش های تجزیه ای و کارشناس مربوطه خواهد بود.
  • مطالعات پزشکی و بالینی : سنجش میزان دقیق برخی عناصر و ترکیبات در مایعات بدن، برای سلامتی انسان بسیار مهم می باشد. از این رو، روش های تجزیه ای و یک شیمیست تجزیه در این زمینه می تواند بسیار کارآمد باشد.
  • عیارگیری : سنجش دقیق عیار فلزات گران بها (به عنوان مثال، در هنگام کار با مواد خام مانند سنگ های معدنی، ارزش سنگ معدن مورد نظر از روی فلز موجود در آن تعیین می گردد). پس در این موارد نیز یک روش تجزیه‌ ای قابل اعتماد و صحیح از اهمیت بالایی برخوردار خواهد بود.

نکته

علاوه بر آن این متخصصان می توانند به ارائه انواع خدمات آموزشی و پژوهشی در مدارس، دانشگاه ها، مراکز تحقیقاتی و مراکز آموزش عالی کشور مشغول به کار شوند. همچنین توانایی و مهارت اینکه بتوانند کسب و کار خودشان را به راه بیندازند را نیز دارند.

 

بازار کار و آینده شغلی رشته شیمی تجزیه
بازار کار و آینده شغلی رشته شیمی تجزیه

 

نوشته های مشابه

دکمه بازگشت به بالا