تاتوره گیاهی دارویی با خواص و فواید شگفت انگیز

تاتوره با نام علمی  Datura stramonium، از گیاهان دارویی است که از طبیعت سرد و خشک برخوردار است. این گیاه سمی است اما ترکیبی به نام آتروپین از آن استخراج می شود که خاصیت ضد سمی دارد.

این گیاه از خاصیت ضد باکتریایی، ضد التهاب، ضد تشنج، ضد اسپاسم و ضد سم برخوردار است. از این رو، در درمان بیماری هایی مانند آسم، صرع، پارکینسون، مشکلات گوارشی، ضعف سیستم عصبی، شوره سر و … کاربرد دارد. علاوه بر این، در جراحی و زایمان به عنوان داروی بیهوشی، خواب آور و مسکن مورد استفاده قرار می گیرد.

نکته

گیاه تاتوره با نام های داتوره، داتورا، تاتوله، جوزماش، گل بوقی، گل ماه، نبات اهریمنی و علف شیطان نیز شناخته می شود.

تاکنون در نشریه علمی جهان شیمی فیزیک به خواص دارویی گیاهانی مانند گل ساعتی، عروسک پشت پرده، سیم اوتی، انیسون شیرین، برگ سنا، گارسینیا کامبوجیا، جاشیر، گل ماهور، مورد، درمنه، گالگا، جو دوسر، آویشن شیرازی و … پرداخته شده است. در این مقاله به معرفی و بررسی گیاه تاتوره، فواید و خواص دارویی، کاربرد و عوارض احتمالی آن می پردازیم.

مصرف گیاه تاتوره چه تاریخچه ای دارد؟

همان طور که گفته شد مصرف گیاه تاتوره سابقه ای طولانی دارد. بر اساس برخی از داستان‌های به جا مانده، کاهن بزرگ معبد آپولو، پیشگویی های خود را بعد از استنشاق دود تاتوره، به زبان می آورد.

این گیاه از اثر قوی افیونی و مخدر برخوردار است و در نتیجه مصرف آن توهم و دوبینی ایجاد می شود. سرخ پوستان بومی جنوب غربی آمریکا، از گیاه تاتوره در تشریفات مذهبی مخصوص سن بلوغ و دیگر مراسمات خاص خود به کار می‌بردند.

ساکنان اولیه آمریکا تاتوره را به عنوان گیاهی خطرناک می‌شناختند. به همین دلیل، آن را دیوانه یا سیب شیطان می نامیدند. این باور به قدری قوی بود که مردم حتی از کاشتن این گیاه در باغچه و مزارع خود خودداری می‌کردند.

این گیاه سمی است و اثر افیونی بسیار قوی دارد. گیاه تاتوره شبیه بلادون است و مانند آن ارزش دارویی و پزشکی بالایی دارد. به شرط آن که به مقدار دقیق و حساب شده مصرف شود.

دانستنی های جالب درباره گیاه تاتوره

• این گیاه در مناطق معتدل و نیمه حاره می روید. ۱۴ گونه از گیاه تاتوره در جهان وجود دارد که ۳ گونه آن در ایران دیده می شود. در ایران گیاه تاتوره در کناره بحر خزر می روید.
• در نیمه دوم قرن شانزدهم میلادی گیاه تاتوره در اسپانیا شناسایی شد. پس از آن به عنوان گیاه زینتی به کشورهای دیگر فرستاده شد.
• بیشتر خواص دارویی این گیاه در برگ های آن دیده می شود. بذر گیاه از لحاظ خواص دارویی در جایگاه بعدی قرار داد. داروی تهیه شده از این گیاه، از طعمی تلخ و شور برخوردار است.
• در گذشته بیشترین کاربرد گیاه تاتوره در بخش داروسازی بود. امروزه این گیاه سمی به عنوان آفت کش و دفع کننده حشرات کاربرد فراوانی دارد.

مشخصات ظاهری گیاه تاتوره چگونه است؟

گیاه تاتوره با نام علمی Datura stramonium یکی از نه گونه گیاهان گلدار و سمی است که به خانواده سیب زمین تعلق دارد. ساقه‌ های گیاه بدون کرک و منشعب بوده و طول آن از ۴۰ سانتی متر تا ۲ متر متغیر است. این ساقه ها استوانه ای شکل و به رنگ سبز دیده می شوند. قطر ساقه اصلی نسبت به رشد گیاه به ۱ تا ۲ سانتی متر می رسد.

این گیاه علفی و یک ساله، دارای برگ های متناوب با یک لب یا حاشیه شانه دار است. صفحه برگ ها، پهن و بیضی، نوک تیز یا منظم و مدور است. طول این برگ ها ۱۰ تا ۱۲ سانتی متر و عرض آن ها ۶ تا ۸ سانتی متر است.

اگر کمی از برگ تازه تاتوره را در دست له کنیم بویی تهوع آور وغیر مطبوع از آن خارج می شود. در صورتی که برگ خشک شده بوی خیلی کمتری دارد. به طور کلی برگ های این گیاه گس و قی آور است.

گل ها شبیه شیپور، تک تک و منظم هستند که جام پیوسته لوله ای شکل دارند. گرده ها کروی و متوسط هستند. گرده افشانی بیشتر به صورت خود لقاحی است. گل های تاتوره خرداد تا مهر رویت می شوند و بیش از یک یا دو روز دوام ندارد.

میوه این گیاه به صورت کپسول خاردار و حجره داراست. پس از رسیدن میوه، تعداد زیادی دانه از آن آزاد می شود. رنگ این دانه ها سیاه مایل به قهوه‌ای و بزرگی آن ها ۴ تا ۵ میلی متر است.

پراکندگی جغرافیایی گیاه تاتوره چگونه است؟

این گیاه بومی کشور های ایالت متحده و مکزیک در آمریکای شمالی و کشور تونس درآفریقا است. بسیاری بر این باورند که این گیاه از این کشور ها به سایر مناطق جهان انتقال یافته است. در ایران نیز سه گونه از این گیاه وجود دارد.

گیاه تاتوره در خاک های حاصلخیز و مرطوب و خاک های شن دار و اغلب در گودال ها، کنار نهرها، حوضچه‌ها و استخرها می روید.

مهم ترین ترکیبات شیمیایی گیاه تاتوره کدام است؟

در این گیاه ترکیبات شیمیایی فروانی وجود دارد که از جمله مهم ترین آن ها می توان به ترکیبات آلکالوئیدی مانند آتروپین،اسکوپالامین و هیوسیامین اشاره کرد. این ترکیبات ماده داتورین را تشکیل می دهند که بهه گیاه خاصیت سمی می بخشد.

ترکیباتی نظیر کومارین، تانن، فلاونوئید و ویتانولید نیز در گیاه تاتوره دیده می شود. از دیگر ترکیبات آلکالوئیدی موجود در این گیاه می توان اسید مالیک، اسید اتروپیم و اسید داتوریک را نام برد.

مقدار این ترکیبات در همه قسمت های گیاه یکسان نیست. بیشترین درصد از این ترکیبات مهم شیمیایی در دانه های گیاه، سپس در برگ ها و پس از آن در ساقه ها وجود دارد.

گیاه تاتوره از چه خواص درمانی برخوردار است؟

همان طور که پیش از این نیز به آن اشاره شد این گیاه دارویی از خواص دارویی فراوانی برخوردار است. در این قسمت به مهم ترین خواص درمانی این گیاه پرکاربرد اشاره می کنیم.

در درمان آسم موثر است

گیاه تاتوره از خاصیت ضد التهابی برخوردار است. به همین دلیل، در اروپا آن را به عنوان پودر آسم می شناسند. مردم روس معتقدند مصرف این گیاه به صورت سیگار برای افراد دارای آسم مفید است.

اعراب و آفریقایی ها هم از سیگار آن برای بهبود آنفولانزا و آسم استفاده می کنند. مصرف این گیاه تعریق شبانه را در افراد مبتلا به سل و حمله های آسم تا حد زیادی کاهش می دهد.

در درمان صرع مفید است

بررسی ها و مطالعات انجام شده نشان می دهد که این گیاه دارای اثرات آرامبخشی قوی است. به همین دلیل از آن برای کنترل بی خوابی استفاده می شود. برخورداری از ویژگی های آرامبخشی و تسکین دهندگی موجب می شود دارویی مفید برای درمان صرع محسوب شود.

به ترمیم زخم کمک می کند

خاصی ضد التهابی و تکسن دهندگی این گیاه موجب می شود مصرف آن برای تحلیل ورم و التیام زخم ها بسیار مفید باشد. برای این کار از له کرده برگ های تازه گیاه استفاده می شود.

مسکن قوی است

این گیاه منبعی غنی از انواع ترکیبات آلکالوئیدی است. ترکیبات آلکالوئیدی مانند آگونیست‌های موسکارینی از خاصیت ضد درد قوی برخوردار است.

از این رو، مصرف این گیاه به خصوص بذر آن که منبعی سرشار از این ترکیبات است، می تواند اثرات ضد هیپرآلژزی از خود نشان دهد. در طب سنتی از دانه های گیاه تاتوره برای تسکین درد بواسیر و درد های دوران قاعدگی استفاده می شود.

درد های ناشی از دیابت را تسکین می دهد

یکی از مشکلاتی که بیماری دیبت به همراه دارد درد های ناشی از این بیماری است. در این صورت میزان حساسیت به عوامل دردزا (هیپرآلژزی) و در بعضی موارد، آستانه درد (آلودینیای ناشی از نور و پاتی) افزایش می یابد. گیاه تاتوره از خاصیت ضد التهاب و ضد درد برخوردار است. از این رو، مصرف عصاره الکلی بذر این گیاه عوارض بیماری دیابت را کاهش می دهد.

مطالعات انجام شده نشان می دهد مصرف عصاره الکی بذر این گیاه در موش‌های صحرایی نر دیابتی، واکنش به درد حاد و مزمن ناشی از صفحه داغ و فرمالین را که به دنبال مصرف استرتپوزوسین ایجاد می شود را کاهش می دهد.

مانع از ریزش مو و شوره سر می شود

مصرف این گیاه و فراورده های آن نقش موثری در تقویت سلول های پوست سر داشته و با آب رسانی فعال مانع از ایجاد خشکی، پوسته پوسته شدن و در نهایت شوره سر می شود.

علاوه بر این، این گیاه با افزایش گردش خون به تغذیه فولیکول های مو کمک فراوان کرده و سبب تقویت آن می شود. این امر در کاهش ریزش مو بسیار موثر است.

نکته

علاوه بر موارد گفته شده، مصرف دانه های این گیاه در افزایش قوای جنسی به خصوص زنان بسیار تاثیرگذار است.

نکته

در چین از گیاه تاتوره به عنوان ضد نفخ، کنترل هایپر اکتیویته که نوعی فعالیت بیش از حد غیر ارادی است و جلوگیری از تعریق شبانه استفاده می شود.

مکانیسم اثرگذاری گیاه تاتوره چگونه است؟

بر اساس تحقیقات انجام شده، گیاه تاتوره به دلیل داشتن ترکیبات فلاونوئیدی، دارای خاصیت آنتی اکسیدانی است. این خاصیت فعالیت رادیکال های آزاد را مهار می کند. از این رو، مصرف آن در کنترل تشنج ناشی از پنتلین تترازول و درمان صرع لوب گیجگاهی موثر است.

مطالعات انجام شده می دهد ترکیبات آلکالوئیدی موجود در این گیاه مانند آگونیست های موسکارینی از اثرات ضد دردی قوی برخوردار است. محققان بر این باورند که بذر این گیاه از خصیت ضد آلرژی برخوردار ست. از گیاه داتوره ترکیب آتروپین استخراج می شود که مهمترین ترکیب این گیاه با اثرات درمانی است. ترکیب آتروپین خاصیت ضد سم دارد.

عوارض جانبی مصرف گیاه تاتوره کدام است؟

با وجود خواص فراوانی که مصرف این گیاه به همراه دارد اما افراط در مصرف آن می تواند با بروز عوارض و مشکلات فراوانی همراه باشد. به همین دلیل توصیه می شود مصرف این گیاه و فراورده های آن با نظر و مشورت افراد متخصص در زمینه طب سنتی همراه باشد. در این قسمت به مهم ترین عوارض جانبی مصرف گیاه مورد می پردازیم.

• زیاده روی در مصرف این گیاه بر سیستم عصبی مرکزی تاثیر گذاشته و حالت خماری و توهم ایجاد می کند. از این رو، مصرف دوز بالا این گیاه توصیه نمی شود.
• بذر این گیاه سرشار از ترکیبات آلکالوئیدی است. به همین دلیل، اگر به صورت مستقیم بذر آن خورده شود باعث نفخ، بی قراری، فلج، کوری مطلق و مرگ می شود.
• مصرف همزمان این گیاه با داروهای دیگر سبب تأخیر در جذب دارو می شود. علاوه بر این، عوارض جانبی آنتی کولینرژیکی مانند خشکی دهان، یبوست و خواب آلودگی را افزایش می دهد.
• زیاده روی در مصرف جوشانده این گیاه، خطر مرگ به دنبال دارد.
• از نزدیک شدن کودکان به این گیاه بسیار سمی به دلیل عوارض خطرناکی که دارد جلوگیری شود.
• دارو های بسیاری مانند هیوسین ان بوتیل بروماید، از آلکالوئید های این گیاه تهیه می شوند. باید به این نکته توجه کرد که دز داروی به کار رفته در این دارو ها معین، در حد درمانی و کمتر از حد سمی است. از این رو، از مصرف گیاه به صورت خام یا فرآورده های غیر استاندارد آن پرهیز شود.
• زیاده روی در مصرف این گیاه به صورت سیگار، سبب بروز عوارضی مانند افزایش فعالیت ترشحی و حرکت دستگاه گوارشی می‌شود.
• زیاده روی در مصرف گیاه تاتوره سبب زوال عقل و جنون می شود.

چگونه می توان مسمومیت ناشی از تاتوره را برطرف کرد؟

 

در اولین اقدام باید کسی که تاتوره خام مصرف کرده است را وادار به استفراغ کرده و بدن او را گرم نگه داریم. اگر مقدار کمی از گیاه به صورت خام خورده شده باشد می توان با خوراندن رازیانه ی کوبیده یا فلفل سیاه نرم از عوارض آن تا حدودی کاست.

شیرین بیان هم به عنوان پادزهری دیگر برای این گیاه مورد استفاده قرار می گیرد. برای خارج کردن سموم از بدن فرد مسموم شده با بذر گیاه تاتوره، باید از داروهای تهوع آور استفاده کرد.

معمولا حیواناتی که از این گیاه استفاده کنند نیز دچار مسمومیت می شوند. در این صورت می توان از پیلوکارپین و فیزوستیگمین خوراکی به عنوان ضد سم استفاده کرد.

سخن پایانی

گیاه دارویی تاتوره با نام علمی  Datura stramonium، از طبیعت سرد و خشک برخوردار است. این گیاه سمی است اما ترکیبی به نام آتروپین از آن استخراج می شود که خاصیت ضد سمی دارد.

گیاه تاتوره خاصیت ضد باکتریایی، ضد التهاب، ضد تشنج، ضد اسپاسم و ضد سم دارد. از این رو، در درمان بیماری هایی مانند آسم، صرع، پارکینسون، مشکلات گوارشی، ضعف سیستم عصبی، شوره سر و … مورد استفاده قرار می گیرد. علاوه بر این، در جراحی و زایمان به عنوان داروی بیهوشی، خواب آور و مسکن کاربرد دارد.

تاتوره گیاه بومی کشور های ایالت متحده و مکزیک در آمریکای شمالی و کشور تونس درآفریقا است. در ایران نیز سه گونه از این گیاه وجود دارد. این گیاه برای رشد به خاک های حاصلخیز و مرطوب و خاک های شن دار نیاز دارد. به همین دلیل، اغلب در گودال ها، کنار نهرها، حوضچه‌ها و استخرها می روید.