پستانداران چیست؟ – ویژگی ها، نحوه تولید مثل و رده های آن ها

عالی ترین و پیشرفته ترین گروه جانداران به نام پستانداران هستند. این جانوران خونگرم بوده و بدنی پوشیده از مو و یا خز دارند. چون در بدن جانداران ماده از این نوع، غده هایی وجود دارد که برای شیر دادن به بچه های خود از آن استفاده می کنند، به پستانداران مشهور هستند. انسان، خفاش ها، گربه ها، وال ها، میمون ها و بسیاری دیگر از انواع جانداران در این دسته قرار می گیرند. کتب علوم پایه چهارم و نهم اولین منابعی هستند که به اطلاعاتی درباره ی آن ها می رسیم. این مقاله نشریه جهان شیمی فیزیک نیز به ما کمک می کند تا با پستانداران و ویژگی های آن ها بیشتر آشنا شویم.

پستانداران چگونه موجوداتی هستند؟

پیشرفته ترین جانوران، پستانداران هستند که توانایی زندگی در انواع آب و هوا از مناطق گرمسیر گرفته تا مناطق سردسیر را دارند. مناطق زندگی آن ها می تواند دریاها، خشکی و یا جنگل باشد. با این که از لحاظ تنوع، تعداد این جانداران کم است، اما چون بدن آن ها دارای پیچیدگی های ویژه ای از جمله دستگاه عصبی بسیار پیشرفته است، دارای اهمیت ویژه ای هستند. انواع پستانداران از مهره دارانی مانند ماهی ها و پرندگان کمتر است. این جاندارن خونگرم در جنس ماده، دارای غدد مخصوصی برای شیر دادن به فرزندان خود هستند. صدها نوع پستاندار در جهان وجود دارد که از انواع آن ها می توان انسان، سگ، خرس، موش، گاو، خوک و فیل را نام برد.

همه پستانداران، مهره دار هستند و شامل ۵۵۰۰ گونه مختلف هستند. این گونه ها ۱۲۰۰ گستردگی در ۱۲۰۰ تیره، ۱۵۲ خانواده و ۴۶ راسته هستند.

ویژگی های پستانداران

٭ بدن همه پستانداران از مو و یا ساختاری شبیه به آن پوشیده شده است. پوست آن ها از سه لایه اپیدرم به عنوان بیرونی ترین لایه، پوست میانی یا درم و زیرپوست یا هایپودرم تشکیل شده است. کار پوست حفظ گرماست. در برخی از پستاندارها مانند وال ها پوست با داشتن لایه ای کلفت از چربی، نقش دفاعی دارد. در گورکن ها مو می تواند به فلس تبدیل شود. این جانداران خونگرم دارای غده هایی چون چربی، عرق و یا پستاندارها در پوست خود هستند.

٭ اندازه، شکل و ساختار پوست این جانداران در گونه های مختلف، متفاوت است. به عنوان مثال یک نوع موش دارای اندازه ی ۵ سانتی متری و وزن ۲۸ گرمی بوده و فیل ها می توانند طولی برابر با ۳۲۵ سانتی متر و وزنی برابر ۶۶۵۰ کیلوگرم دارند. اما وال ها به عنوان بزرگترین این جانداران دارای طولی برابر ۳۲۰۰ سانتی متر هستند که وزن آن ها می تواند بالغ بر ۱۱۹ تن باشد.

٭ در دهان این جانداران در هر دو آرواره دندان وجود دارد که با توجه به نوع غذایی که مصرف می کنند، تفاوت دارند. در بیرون گوش این جانداران لاله های گوشتی دیده می شود. بینی آن ها باریک و دراز و زبان و پلک های چشم آن ها متحرک است.

٭ مغز این جانداران به طور کاملا تکامل یافته است. یکی از توانایی های مغز یک موجود پستاندار، یادگیری و به خاطر سپردن هر چیزی در حافظه است. این توانایی مربوط به تکامل مخ پیشین است. از اجزای تشکیل دهنده مغز نیمکره ها و مخچه بزرگ است.

خواصی دیگر

٭ در این جانداران اندام هایی وجود دارد که گاهی به عنوان دست و پا خوانده می شوند و از انگشت (۵ عدد یا کمتر) تشکیل شده است. انگشتان می توانند ناخن، سم و یا چنگال داشته باشند. کارهایی که توسط این اندام ها در یک پستاندار انجام می شود، راه رفتن، دویدن، بالا رفتن، شنا و یا پرواز کردن است.

٭ چون این جانداران خونگرم هستند دارای دمای بدنی ثابتی هستند که این حفظ دما توسط دستگاهی در بدن آن ها انجام می شود. بسیاری از فعالیتها و سوخت و سازهای بدن این جانداران در این دمای ثابت قابلیت انجام دارند. گرم شدن بدن این جانوران به حرارت زیادی لازم دارد که با اکسیژن زیاد تامین می شود.

٭ تنفس در این جانوران توسط شش ها انجام می شود. دیافراگم عضله ای قوی است که وظیفه رساندن اکسیژن به بدن و خارج کردن دی اکسیدکربن را برعهده دارد. این پرده ماهیچه ای جدا کردن بخش شکمی (معده و روده) را از شش ها و قلب بر عهده دارد.

٭ قلب در این جانوران دارای چهارخانه، دو بطن و دو دهلیز است. شکل این اندام نیز معمولا گرد است. شکل پیچیده قلب مانع از مخلوط شدن خون اکسیژن دار و خون بدون اکسیژن می شود. در این جانداران اکسیژن بیشتری توسط گلبول های قرمز منتقل می شود.

٭ در جانداران پستانداری که گوشتخوار هستند، طول روده کوتاه ولی در نوع علفخوار طول روده بلند است. روده کور نیز در این نوع از جاندارن علفخوار، بزرگ است.

٭ از بین پستاندارها فقط خفاش است که می تواند پرواز کند. سنجاب ها و میمون ها نیز می توانند در هوا سر بخورند اما نمی توانند پرواز کنند.

استخوان بندی پستانداران

استخوان بندی در پستاندارها نیز نسبت به مهره داران دیگر پیشرفته و تکامل یافته تر است. یکی از این کامل شدن ها متصل بودن آرواره پایین به جمجمه این جانداران است که این اتصال در مهره داران دیگر به وسیله ی استخوان دیگری برقرار می شود. دو نوع استخوان بندی در بدن پستاندارها وجود دارد. استخوان بندی محوری که مغز، ستون فقرات و دنده ها را شامل می شود و استخوان بندی پیوستی که اندام ها و چندین کمربند girdles دارد. استخوان بندی محوری از دستگاه اعصاب مرکزی نگه داری می کند. از دیگر تفاوت هایی که بین استخوان بندی این جانداران با مهره داران دیگر وجود دارد نحوه رشد استخوان هاست. رشد در این استخوان ها از دو سمت و از وسط ولی در سایر مهره داران فقط از وسط انجام می شود.

تولید مثل در پستانداران

بیشتر پستاندارها بچه زا هستند به جز دو نوع اولیه که تخم گذار هستند. این دو نوع پلاتی پوس و اکیدنه هستند که از جنس خزندگان بوده و زنده زا نیستند. در این نوع از پستاندارهای تخم زا، بچه وقتی از تخم بیرون می آید می تواند شیر را از روزنه های سطح بدن مادر بمکد، بدون این که در آن ها پستانی وجود داشته باشد. در پستاندارهای بچه زا لقاح همیشه به شکل داخلی بوده و از دو جنس نر و ماده، بچه متولد می شود.

نوعی از پستاندارها که دارای کیسه در بدن خود هستند، تولید مثلی متفاوت دارند. در این جانداران بچه به صورت نارس بعد از ۶ هفته از زمان بارداری به دنیا آمده و تا چند ماه (نزدیک شش ماه) در اتصال با نوک پستان مادر و داخل کیسه بدن او محافظت می شود تا کامل شود.

رده های پستانداران

در رده بندی این جانداران به دو زیررده protatheria و زیررده theria تقسیم می شوند.

زیررده protatheria

این نوع از پستانداران دارای کلوآک بوده و در این جانداران به دلیل یکی بودن، لوله های تناسلی و ادراری و همچنین دفعی، جانداران تک حفره ای نامیده می شوند. از مثال های این دسته که می توانند تخم بگذارند پلاتی پوس و اکیدنه است. دندان در آن ها وجود ندارد. استخوان های کتف، غرابی، بین ترقوه ای، پیش غرابی، ترقوه ای جزء استخوان های کمربند سینه ای بوده و لگن در اتصال با استخوان فوق لگنی است.

زیررده theria

استخوان های پیش غرابی و بین ترقوه ای در استخوان های کمربند سینه ای این رده از پستاندارها وجود ندارد. این رده دارای دو دسته است. یکی بالا راسته metatheria که کانگرو نمونه ای از آن هاست و نوزاد نارس بعد از به دنیا آمدن در کیسه متصل به بدن مادر رشد می کند و دومی بالا راسته Eutheria است که دارای جفت بوده و می توانند بچه به صورت زنده به دنیا آورند. این راسته دارای ۱۷ راسته است عبارتند از راسته حشره خواران، پوسته بالان، خفاش ها، نخستین ها، راسته بی دندانان، مورچه خوار فلس دار، دندان لوله ای ها، خرگوش ها، جوندگان، نهنگ ها، گوشتخواران، شیرهای دریایی، فیل ها، هیراکس ها، گاوهای دریایی و زوج سمان هستند.